Qysh kur ka filluar regjistrimi i popullsisë në shtetin e pavarur shqiptar, numri i banorëve të minoritetit grek ka qenë gjithnjë një çështje e nxehtë mes Shqipërisë dhe Greqisë.
Kjo e fundit, para çdo regjistrimi popullsie (Censusi) këtu, ka bërë thirrje dhe fushatë për inkurajimin e banorëve të shprehin përkatësinë etnike greke, dhe më pas, ka bërë kontestime për shifrat zyrtare të publikuara nga shteti shqiptar.
Edhe regjistrimi aktual i popullsisë (Censusi) nuk përbën përjashtim, sidomos tani që po përkon me “pataten e nxehtë” Beleri. Meqë vetëdeklarimi i etnisë ka karakter identitar dhe jo material (si fjala vjen, metrat katrorë të banesës), ekziston mundësia e vetëdeklarimit të rremë të etnisë nga disa shqiptarë që kanë përfituar pensione apo karta identiteti nga shteti grek.
Nga ana tjetër, ekziston mundësia që Greqia të pretendojë se INSTAT-i e ka ulur artificialisht përqindjen e minoritarëve grekë me banim në Shqipëri, në qoftë se kjo del e ulët.
Rezultatet e Censusit që po zhvillohet do të publikohen në qershor 2024. Deri atëherë, unë po publikoj këtu një ekstrapolim të përafërt të përbërjes etnike të banorëve të rritur të Shqipërisë (18-vjeç e sipër), bazuar në një vrojtim rigoroz statistikor të zhvilluar vjet në shtator. deklaron Eduard Zaloshnja.
Sa minoritarë grekë banojnë aktualisht në Shqipëri?
Pjesë nga investigimet e Ardit Bidos, Drejtor i Arshivës së shtetit, studius`:
Himara: 14,5% grekë është maksimumi i vetidentifikimit
Nga 23 fshatrat që përbëjnë Himarën, katër prej tyre: Himara, Dhërmiu, Gjileka dhe Palasa, në origjinë janë greqishtfolëse, që zakonisht kategorizohen në tri fshatra, ku Gjileka vlerësohet si lagje e Dhërmiut. Mirëpo, edhe në këtë rast, kemi të bëjmë me një fluiditet të identitetit etnik, teksa një pjesë e mirë e dokeve, zakoneve, traditave të këtyre fshatrave janë të njëjta me ato të Labërisë bregdetare. Vajet e ceremonive mortore janë në shqip.
Po ashtu, ceremonitë e martesave dhe vdekjeve nuk kanë ndryshim nga fshatrat shqipfolëse përreth. Për më tepër, është e evidentuar që edhe pse një pjesë e fiseve të Himarës, Dhërmiut dhe Palasës, kanë origjinë greke nga Korfuzi e Stambolli, mjaft të tjera kanë origjinë nga Labëria apo nga zona të tjera të Shqipërisë, ndërkohë që fluiditeti i identitetit shfaqet edhe përpara lindjes së nacionalizmit në Ballkan.
Shteti shqiptar nuk i ka njohur asnjëherë si fshatra minoritare këto tri fshatra, pikërisht për shkak të origjinës së evidentueshme shqiptare të një pjese të mirë të fiseve të atyshme, si dhe të ekzistencës së dokeve e zakoneve shqiptare. Si në çdo zonë me fluiditet të identitetit etnik, është krejt e zakonshme që brenda të njëjtave fise, të kemi degë me qëndrime diametralisht të kundërta. Kështu, brenda fisit Marko gjejmë patriotin shqiptar, Petro Marko, por edhe nacionalistë grekë. Brenda fisit Beleri gjejmë edhe zëdhënësin e palës progreke, Fredi Beleri, edhe zërin e këngëve patriotike të variantit himarjot të këngëve labe, Katina Beleri.
Konispoli: 13% grekë është maksimumi i vetidentifikimit
Bashkia e Konispolit që qëndron në jug të Shqipërisë, në kufirin me Greqinë, dhe përbëhet nga shqiptarë të Çamërisë, ndahet në tri njësi administrative: Konispol, Markat dhe Xarrë. Nga këto, ish-Komuna Xarrë ka katër vendbanime me shumicë ortodokse: Xarrë, Mursi, Vrinë dhe Shkallë dhe një me shumicë katolike të krijuar pas viteve ’90 nga të ardhurit nga veriu i vendit, Shëndellinë. Ndërkaq, në ish-Bashkinë Konispol, krah qytetit, është fshati Çiflik me shumicë shqiptare dhe pak grekë e vlleh. Në këto fshatra, historikisht popullsia ka qenë tërësisht shqiptare, teksa si grekët, ashtu edhe kuçovllehtë, janë vendosur pas viteve ’50.
Siç u sqarua më sipër, pretendimi nacionalist shqiptar është se nuk ka minoritet grek në Shqipëri. Shteti shqiptar, bazuar në Regjistrat e Gjendjes Civile, ka njohur si popullsi minoritare greke në këtë zonë 7,44% të banorëve të përqendruar në Vrinë, dhe më pak në Xarrë dhe Mursi, si dhe 0,89% rumunë (si kombësi për grupin etnik të vllehve), me përqendrim më të lartë në Xarrë dhe Shkallë, me 3,87% dhe 3,59% përkatësisht. Ndërkaq, të dhënat e censusit të vitit 2011 tregojnë për 5,65% të popullsisë që ka deklaruar gjuhë amtare gjuhën greke dhe 93,23% të popullsisë që ka deklaruar gjuhë amtare gjuhën shqipe, përfshi këtu 88,46% të njësisë administrative Xarrë.