Përgatiti: Albert Z. ZHOLI
-Rreth 9 vite më parë me agronomin Adem Dauti zhvillova disa intervista se si ishin organizuar ndërmarrjet bujqësore në sistemin monist
Fabrika më e madhe e cigareve të vendit, mbetej ajo e Durrësit e ngritur nga rikonstruksioni i fabrikës së vjetër i “Stamles». Megjithëse ishte një fabrikë e madhe me rreth 250 punëtorë, nga krijimi (1924) dhe deri në Çlirimin e vendit, kishte ende karakterin e një punishtjeje, ku me përjashtim të grirjes dhe prodhimit të cigareve, të gjitha proceset e tjera të punës kryheshin me dorë.
Punëtorët e «Stamles» -it kanë bërë disa greva, kanë qenë pjesëmarrës të demonstratave e të Luftës ANÇ, gjatë së cilës kanë rënë disa dëshmorë, ndërmjet tyre edhe Telat Noga, militant komunist emrin e të cilit mbajti kjo fabrikë pas shtetëzimit më 1945.
Në vitet 50 fabrika u zgjerua dhe u pajis me makineri të reja, u shtua prodhimi dhe më 1957 filloi edhe eksporti i cigareve. Rikonstruksioni i plotë i fabrikës, që përfundoi më 1961, përmirësoi rrënjësisht të gjithë teknologjinë e prodhimit duke mekanizuar dhe automatizuar pjesën më të madhe të proceseve të punës. Më 1966 filloi prodhimi i cigareve me filtër. Në krahasim me v.1938 prodhimi u rrit 57 herë. Ndër cigaret më të njohura ishin: «Arbëria», «DS», «Porti», «Riviera», «Apollonia», «Gent», «Tirana» etj. M’bi 85% e prodhimit eksportohej.
Ku shkuan fabrikat e famshme?
Në vitin 1947 të gjitha fabrikat ekzistuese në Shqipëri u shtetëzuan, shumica u mbyllën, ndërsa më të mëdhave (si S.T.A.M.L.E.S.), iu ndryshua emri dhe u modernizuan. Gjatë regjimit komunist kishte katër fabrika cigaresh që funksiononin në Shqipëri: Fabrika e Tiranës (njohur me emrin “Flora”, e cila u mbyll në vitet 1960), Fabrika e Durrësit, Fabrika e Shkodrës dhe Fabrika e Gjirokastrës.
Fabrika e Tiranës dhe e Gjrokastrës prodhonin cigare për tregun e brendshëm, ndërsa Fabrikat e Durrësit dhe Shkodrës prodhonin cigare edhe për tregun e brendshëm edhe për eksport. Gjatë viteve 1960 Shqipëria nisi të eksportojë cigare në gjithë vendet e Europës Lindore, në veçanti në Hungari, Poloni, Çekosllovaki, dhe Republikën Demokratike Gjermane. Në vitet 1980 shumica e cigareve të prodhuara në Shqipëri eksportoheshin pasi ky ishte një burim i mirë valutor.
Gjatë viteve 1980 Fabrika e cigareve në Durrës nisi prodhimin e disa markave nën liçencën e Bulgartabac (Arda dhe Steuardess) dhe nënshkroi marrëveshje me Monopolin Polak të Cigareve për prodhimin e cigareve “Dukat”, të bëra me duhan polak për t’u eksportuar më pas vetëm në Poloni./Telegraf.al/