Ndërsa pllakat gjigante të kores së Tokës përplasen në lëvizje ultra të ngadalshme, ato krijojnë male, shkaktojnë tërmete dhe formojnë shkëmbinj të rinj. Askush nuk e di se si dhe kur filloi ky proces themelor, i quajtur tektonika e pllakave.
Por një studim eksperimental i botuar në Nature Geoscience sugjeron që tektonika e hershme e pllakave krijoi shkëmbinjtë më të vjetër në Tokë, të cilët janë rreth katër miliardë vjet – pak më pak se mosha e planetit prej 4.5 miliardë vjetësh. “Të gjithë pyesin “Kur filloi tektonika e pllakave?”, thotë autori i studimit Alan Hastie, një petrolog magmatik i Universitetit të Edinburgut. “Mendoj se kjo është pyetja e gabuar. Në thelb ka qenë gjithmonë.”
Por Toka ishte një planet më i ngrohtë, kur oqeani i saj magmatik u ngurtësua për herë të parë dhe korja e saj krejt e re do të dukej se kishte më shumë gjasa të përkulej sesa të shpërthente në pllaka. Shkencëtarët që përdorin modele kompjuterike për të rindërtuar këtë mjedis të hershëm priren të mendojnë se tektonika e pllakave filloi tre miliardë vjet më parë ose më pak, sepse simulimet kanë vështirësi tregojnë se si procesi mund të kishte filluar më parë.
Gjeologët në terren, megjithatë, shpesh tregojnë për shkëmbinj katër miliardë vjeçarë në vende të tilla si Kanadaja dhe Australia si dëshmi e një fillimi më të hershëm. Këta shkëmbinj të lashtë duket se janë bërë me nënvendosje, kur dy pllaka përplasen për të futur njërën prej tyre thellë në mantelin e Tokës.
Hastie dhe kolegët e tij u përpoqën të testonin nëse këta shkëmbinj më të vjetër mund të krijoheshin në thellësi më të vogla. Ata morën mostra nga korja oqeanike në Paqësorin jugperëndimor, e cila ka një përbërje të ngjashme me koren e parë kontinentale të Tokës, dhe ia nënshtruan presioneve dhe temperaturave të larta për të simuluar mjedisin në të cilin ata mund të ishin formuar pa zhytje, në 50 kilometrat e sipërm të kores.
Studiuesit zbuluan se ky mjedis nuk mund të prodhonte mostra me përbërjen e njëjtë minerale si shkëmbinjtë katër miliardë vjeçarë. Shkëmbinjtë e formuar nën presione dhe temperatura të ndryshme përbëhen nga minerale të ndryshme, kështu që kjo mospërputhje midis mostrave të reja dhe të lashta tregoi se shkëmbinjtë e lashtë ishin formuar më thellë – më shumë se 50 kilometra – poshtë. Nënvendosja është i vetmi proces i njohur që mund të shtyjë kaq thellë. /Bota.al