Peter Lucas me origjinë të hershme shqiptare është nga ndjekësit më të detajuar të zhvillimeve në Shqipëri dhe njohës i mirë i historisë dhe realitetit shqiptar, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore.
Pas Herrison Salisbury-t, gazetarit të famshëm të New York Times-it në vitin 1957, Peter Lucas ishte gazetari i dytë i shquar amerikan që ka vizituar Shqipërinë në mesin e viteve ’80.
Nga viti 1986 e deri më sot, ai është rikthyer në Tiranë më shumë se 30 herë dhe, mbi bazën e përjetimeve dhe studimeve ka shkruar tre libra të rëndësishëm për Shqipërinë dhe shqiptarët që mbajnë titujt “Misioni amerikan në Shqipëri”, “Cezari i Ballkanit” dhe “Rrumpalla”.
Pothuajse gjithçka e rëndësishme e shkruar prej tij për Shqipërinë filloi me librin “Rrumpalla” (kështu e ka edhe titullin në anglisht ky libër, ku i bëhet një shpjegim fjalës rrumpallë).
Në atë libër Piteri tregon përjetimet e tij nga Shqipëria komuniste dhe në dhjetëvjetëshin e parë pas përmbysjes.
Tek libri “Rrumpalla” ai ka edhe një pjesë që e ka deklaruar në një intervistë për DITA dhe përgjatë viteve ka qarkulluar më pas shumë.
Bëhet fjalë për një episod shumë domethënës me Sali Berishën, në zyrën e tij kur ishte President, në tetor të vitit 1996, vetëm pak muaj pas zgjedhjeve të dhunuara të majit të atij viti.
Berisha i kërkoi ndihmë gazetarit të shquar amerikan për t’i rritur kredencialet në Shtëpinë e Bardhë, pasi kishte kuptuar se pas zgjedhjeve të 26 majit ai ishte bërë i papëlqyer jo vetëm nga amerikanët por edhe nga gjithë ndërkombëtarët.
Këtë Piteri e konsideroi një mision të pamundur, Berisha ka shqiptuar përpara tij atë frazën e tmerrshme në frëngjisht që i atribuohet Luigjit të 14-të: Epo atëherë, “après moi, le déluge” (Pas meje u bëftë qameti).
Një bisedë në zyrën e Berishës, Lucas: Më tha frëngjisht “pas meje, u bëftë kiameti”
Fragmentet që po botojmë janë marrë nga libri “Rrumpalla” i Peter Lucas dhe bëjnë fjalë për ngjarjet shqiptare të viteve 1996-97.
Në këtë libër, Lucasi ka dy kapituj të gjatë posaçërisht për Berishën, nën titujt “Tungjatjeta, Sali” dhe “Mirupafshim, Sali!”, ku i bën një portret realist njeriut që ka sunduar politikën shqiptare të dy dekadave të fundit. Më poshtë, pjesë nga kapitulli “Mirupafshim Sali”:
“…Një helikopter i Marine Corps u ngrit pranë ambasadës së SHBA-ve në Tirane, duke evakuuar amerikanët për tek një aeroplanmbajtëse në detin Adriatik. Ishte marsi i vitit 1997 dhe rendi ligjor në Shqipëri ishte prishur si rezultat i përleshjeve dhe vrasjeve pas rënies së firmave piramidale që zhvatën miliona dollarë nga kursimet e shqiptarëve.
Shtetet e Bashkuara dërguan marinsat për të tërhequr të gjithë amerikanët që ishin në Shqipëri, teksa bandat vërtiteshin nëpër qytete dhe fshatra me armë të vjedhura në depot e pambrojtura shtetërore. Ushtria shqiptare e braktisi Berishën pas urdhrave për të qëlluar mbi bashkatdhetarët në kryeqytetin e trazirave, Vlorë dhe tjetërkund.
Më shumë se dy mijë shqiptarë humbën jetën si rezultat i anarkisë, apo rrumpallës që sundoi në krejt vendin. Çdokush kishte një kallashnikov të vjedhur në një prej depove të mbushura me armë në komunizëm. Sapo u zgjodh për një mandat të dytë si president nga parlamenti i dominuar nga demokratët, Berisha vendosi gjendjen e jashtëzakonshme në shkallë vendi, në përpjekje për të shtypur atë që shpejt po kthehej në rebelim të armatosur.
Sidoqoftë, si rezultat i kaosit në vend, ai u detyrua të thërriste zgjedhjet e parakohshme me 29 qershor. Socialistët fituan dhe Berisha u detyrua të jepte dorëheqjen në korrik të vitit 1997. Në periudhën mars-qershor përjetoi katrahurën. Berisha humbi kontrollin e ushtrisë, policisë, parlamentit dhe vendit. Disa thonë se ai humbi edhe kontrollin mbi veten.
…Kjell Hoibrateni më telefonoi nga Durrësi në panik. Vila e tij, bashkë me vilat e tjera për gjatë plazhit në Durrës ishte pushtuar, grabitur, shkatërruar dhe djegur nga njerëz te armatosur. Flaka përfshiu një tjetër vilë të Hoxhës që ndodhej pranë asaj të marrë me qira nga Kjelli.
“Miku juaj Sali Berisha është vrasës”, bërtiti Kjelli në telefon. “Duhet t’i tregosh qeverisë amerikane se ju amerikanët po mbështesni një derr”. Berisha nuk ishte demokrat ashtu siç kjo fjalë kuptohet në Amerikë. Ai ishte një ish-komunist ambicioz që nuhati mundësinë për të ardhur në pushtet …
“…Isha vetëm në dhomën time në hotel “Dajti”, kur personeli më njoftoi se kisha një mesazh. Ishte tetori i vitit 1996. Presidenti Berisha donte të më takonte dhe do dërgonte një makinë për të më marrë. Ishte vonë, rreth orës 11 të natës. Ai e dinte se doja ta takoja për të shkruar artikuj, por u çudita që më kishte thirrur në një orë të tillë.
U vesha dhe u ula poshtë ku hipa në makinën, e cila do më dërgonte në pallatin presidencial në një majë kodre pranë Varrezave të Dëshmorëve…
Në 1996-n Berisha ishte krenar për fushatën ala-amerikane plot me grupe rock-u dhe vizitat e stuhishme në fshatrat e humbura. Ai dhe PD-ja kontrollonin kohën televizive në vend dhe PS- ja nuk mund të bënte asgjë rreth kësaj. Berisha, thjesht i mbajti socialistët jashtë televizionit krejt si Alia dhe komunistët ishin përpjekur për të lënë jashtë Berishën dhe demokratët në 92-shin. Por ai nuk mund të bënte asgjë rreth artikujve negativë të botuar në “The New York Times” dhe “Washington Post”.
Kjo nuk kishte rëndësi, pasi kundërshtarët e tij ishin të gjithë komunistë, tha Berisha.
Prapëseprapë, batica dukej se shkonte kundër tij pas humbjes në referendumin për Kushtetutën. Referendumi u interpretua si provë për presidencën, qeverinë dhe PD-në. Rezultati ishte një humbje dërrmuese për Berishën teksa 55 për qind njerëzve votuan kundër projektkushtetutës. Shtetet Bashkuara filluan të distancoheshin nga heroi i tyre i dikurshëm.
Atë natë Berisha dukej se ende ishte nën dhimbjen e shkaktuar nga qëndrimi i shtypit europian dhe amerikan, i cili vinte në dukje se zgjedhjet e 26 majit ishin të pandershme dhe, pasqyronte shtypjen prej Berishës të demonstruesve socialistë dhe arrestimit të tyre pak para zgjedhjeve. Vëzhguesit perëndimorë të zgjedhjeve, ashtu si dhe vëzhguesit e OSBE-së, kritikuan procesin duke i cilësuar pjesërisht të parregullta.
Zgjedhjet ishin gjithçka për të cilën Berisha donte të fliste. U ula me të në një dhomë ngjitur me zyrën e tij, duke marrë shënime. Ishim vetëm dhe ai filloi të performonte çka mund ta përshkruaj vetëm si monolog kundër komunistëve.
Askush në Shqipëri në 1996-97-ën nuk ishte komunist. Komunizmi kishte vdekur. Kishte vdekur me mundjen e Ramiz Alisë dhe ata pak komunistë në qarkullim ishin tani socialistë. Megjithëse Berisha kishte qenë vetë komunist, ai tani e shihte veten si demokrat, roli i të cilit ishte mbrojtja e demokracisë nga komunizmi edhe nëse përreth nuk kishte më komunistë prej të cilëve duhet të mbroheshe. Ishte bizare dhe hutuese.
“Nëse futesh thellë në teorinë e komunizmit do të gjesh se është i papërputhshëm me demokracinë”, tha ai. “Komunistët shqiptarë e treguan këtë në mënyrën më perfekte me bojkotimin e zgjedhjeve. Ata bojkotuan demokracinë”, tha ai.
“Këto zgjedhje janë një ditë historike në jetën e Shqipërisë. Shqiptarët mundën mbeturinat e komunizmit. Njerëzit votuan për rrënjët e tyre, vlerat dhe të ardhmen e tyre kur votuan për Partinë Demokratike. Ata votuan për të respektuar vlerat e tyre. Zgjedhjet ishin të suksesshme. Nuk kishte ndonjë rast konkret të dhunimit të ligjit të zgjedhjeve. Nuk do të gjesh asnjë rast dhunimi. Të gjitha rregullat dhe procedurat u respektuan. Këto akuza bëhen nga grupe marksiste-leniniste. Ata janë peng i së kaluarës”.
Biseda i përkiste një bote ireale e të pakapshme. Askush gjatë fushatës, me sa dija unë, nuk kishte përmendur Marksin, Leninin apo Stalinin e ndonjë tjetër nga panteoni i udhëheqësve komunistë.
A shqetësohej nga pasqyrimi negativ i zgjedhjeve në medien perëndimore? “Përfundimisht, jo. Të jesh i sigurt. Historia nuk bëhet nga shtypi. Por në të njëjtën kohë, unë preferoj ta kem shtypin në anën time. Dhe ne nuk kemi qëllim tjetër përveçse të jemi të hapur me shtypin. Unë do vazhdoj të jem i hapur”, tha Berisha duke tundur kokën në shenjë miratimi.
“Zgjedhjet patën disa komplikacione, por qenë të ndershme e të hapura. Fëmija i demokracisë u lind. Është i shëndetshëm dhe do të rrojë gjatë,” tha ai. Heshti për një çast dhe pa nga gota e tij bosh. Pat folur anglisht… “Tani na duhet të konsolidojmë demokracinë në Shqipëri, ose…” pastaj duke e kthyer në frëngjisht shtoi: “Après moi, le deluge!” (*Pas meje, le te behet kiameti. (fr.)
E ngrita kokën nga shënimet. “Çfarë?” pyeta për të qenë i sigurt në atë që tha.(Dita)