Nga Francesco Battistini
Tridhjetë vjet histori, 19 konflikte. Një ndërhyrje ushtarake çdo 18 muaj. Kur thuhet se Lufta e Ftohtë përfundoi me vdekjen e Bashkimit Sovjetik, duhet shtuar se lindja e Rusisë përfshiu dhjetëra luftëra të tjera të ngrira ose të nxehtësisë së bardhë, siç quhen.
Të deklaruara, sekrete, të maskuara, me prokurë. Zyrtarisht, të gjitha të shtyra nga dëshira për të rivendosur krenarinë perandorake, për të shuar përplasjet midis grupeve etnike, për të mbrojtur pakicat ruse, për të krijuar qeveri miqësore.
“Ne gjithmonë kemi një përgjigje adekuate ushtarake ndaj çdo aventurizmi,” kujtoi Vladimir Putin një ditë në 2015, duke folur për Ukrainën me Angela Merkel. Dhe kancelarja e kuptoi mirë se çfarë i referohej ai.
Nëse ajo simbolizon fitoren (“Za Pobedy”), paqen (“Za Mir”) apo popullin (“Za Nashikh”), “Z” e bardhë e Carit që sot ushtarët e Putin-it mbajnë në tanke dhe uniforma është sinteza e përsosur e arsyeve që gjithmonë e kanë shtyrë Moskën të organizojë “operacionet e saj speciale ushtarake”.
Propagandë e pastër, natyrisht: në Gjeorgji rusët shkuan për të ndihmuar vëllezërit e tyre osetianë të kërcënuar me gjenocid, në Çeçeni për të mbrojtur krishterimin nga Islami, në Kazakistan për të rivendosur rendin shoqëror. Kudo, ata kanë nxituar rregullisht të qartësojnë se (përsëri në fjalët e liderit) “askush nuk duhet të ketë iluzionin se mund të fitojë epërsi ushtarake ndaj Rusisë, se mund të ushtrojë çdo lloj presioni mbi ne”.
Fillimi ishte Gjeorgjia. Kur dy muaj pas shpërbërjes së BRSS-së, në agimin e epokës së Jelcinit, rajoni pro-rus i Osetisë së Jugut filloi të tronditet, ishte fillimi i një lufte civile që zgjati tre vjet, midis mbështetësve të presidentit të zgjedhur dhe nga atij të vendosur me imponim, me separatistët osetianë që nuk e pranuan kursin e ri të Tbilisit dhe në shkurt 1992 morrën mbështetjen e parë ushtarake sporadike të Moskës.
Ariu ishte zgjuar, kancelaritë botërore fillimisht ishin të habitura dhe më pas të alarmuara, dhe për të shmangur një konfrontim të hapur me Rusinë, ata sugjeruan që Gjeorgjia të pranonte menjëherë një armëpushim, duke nënshkruar “patrullimin” e trupave ruse. Është misioni i parë jashtë shtetit i Kremlin-it të ri të desovjetizuar.
Disa muaj më vonë, shpërtheu rajoni tjetër separatist, Abkhazia. Është një luftë në të cilën Jelcin e deklaron veten neutral, por duke alternuar propozimet e negociatave me mbështetje të vërtetë ushtarake për Abkazët.
“Lufta moldo-ruse” është emri që, në 92’, iu dha përleshjes në Transnistria midis milicive kozake të armatosur nga Moska dhe qeverisë së Republikës së sapoformuar të Moldavisë. Një luftë rrufe e shpejtë që shpërtheu pothuajse njëkohësisht me një tjetër, në Osetinë e Veriut-Alaninë, e cila do të shkaktojë 700 të vdekur dhe do të shtyjë Rusinë të angazhojë kontingjentet më të mëdha të saj, 1 mijë e 500 burra.
Këto janë vitet e trazuara të një perandorie të shkatërruar. Të rizgjimit të ndarjeve etnike, të ndarjeve fetare, të aspiratave demokratike. Dhe operacionet ushtarake të Kremlin-it shërbejnë, në shumicën e rasteve, për të mbrojtur prushin e urrejtjes që shtypja sovjetike e kishte mbajtur nën hi për më shumë se shtatëdhjetë vjet.
Siç ndodh në luftën civile në Taxhikistan, tani e harruar, por që shkaktoi pesë vjet shkatërrime, gati 50 mijë vdekje, mërgimin e një të pestës së taxhikëve: konflikti i parë i hapur në Moskë, që mbështet gardën e vjetër post-sovjetike, kundër Lëvizjeve islamike të organizuara dhe të frymëzuara nga Afganistani fqinj.
Megjithatë, Vietnami i parë rus (ose Afganistani) është Çeçenia. “Aventura e turpshme”, siç e përshkroi lideri i fundit sovjetik, Mikhail Gorbachev. “Çmenduria në gjendjen e saj të pastër”, sipas fjalëve të kancelarit gjerman Helmut Kohl.
Në raundin e tij të parë (1994-1996) ai do të zgjidhej në një disfatë të madhe dhe në të dytin (1999-2009) do të kthehej në një fitore të egër.
Lufta e Parë Çeçene duket si shumë të tjera: në të gjithë ish-BRSS-në, ka 70 për qind të rusëve etnikë që duhet të përballen me njëqind kombësi të tjera dhe një mori republikash të pavarura.
Në Çeçeni, sfida është për Republikën e shpallur të Ichkeria-s, 1 mijë e 600 kilometra në jug të Moskës, e cila e tërheq Jelcinin në një nga fushatat ushtarake më të përgjakshme në historinë e saj. 100 mijë civilë të vrarë, 10 mijë guerrilë të vdekur dhe askush nuk e morri vesh kurrë se sa ushtarë rusë: 5 mijë e 500 (burimi zyrtar) apo 15 mijë?
Nga Pjetri i Madh te Stalini, Çeçenia ka qenë gjithmonë gjembi në ije dhe kjo luftë nuk bën përjashtim. Do të jetë emblematike kur ish gjenerali sovjetik Dzochar Dadaev hedh nga dritarja liderin lokal të Partisë Komuniste dhe e shpall veten si presidentin e parë të pavarur.
Lufta e brendshme, sulmet, tentativat për helmime nuk japin rezultat dhe as ato që Jeltcin shpreson se janë vetëm “sulme kirurgjikale”. Konflikti degjeneron në një sërë raketash, pengmarrjesh, civilë të përdorur si mburoja, dezertimesh, përdorim gazi, prerje kokash dhe krime të ndryshme lufte.
Çeçenët dhe fqinjët ingushë thërrasin xhihadistët nga gjysma e botës, shumë më të motivuar se rekrutët rusë dhe një opinion publik që në Moskë po ishte gjithnjë e më shumë kundër masakrës.
“Do të jetë një gjakderdhje, një Afganistan tjetër”, parashikon para dorëheqjes një zëvendësministër i mbrojtjes, Boris Gromov, dhe thënia e tij doli të ishte një profeci shumë e lehtë. Grozni, në vitin 1995, u godit nga një numër pafund bombash, që nuk ishte parë që nga Lufta Dytë Botërore në Evropë: 35 mijë civilë të vrarë, 5 mijë prej të cilëve ishin fëmijë. Plaga çeçene u kthye në hemorragjinë e Jelcin-it.
Ndërsa republika e pavarur zhytet në një periudhë tre-vjeçare anarkie, bastisjesh, mafiesh lokale, rrëmbimesh dhe larje hesapesh, në Moskë fillon numërimi mbrapsht. Dhe kur një Jelcin i marrë fund nga alkooli dhe përtokë nga konsensusi ia dorëzon Kremlin-in Putin-it, në verën e vitit 1999, mendimi i parë i Carit të ri është të mbyllë llogaritë me Çeçeninë, me Dagestanin (fushata e parë ushtarake e Mad Vlad-it, e fituar në më pak kohë se një muaj), me Ingushetinë dhe me ata që minuan krenarinë perandorake.
Lufta e Dytë çeçene është një shkretëtirë që Putin-i, edhe sot e kësaj dite, e quan paqe: një stuhi zjarri që të shkrumbon, një linjë shumë e zgjedhur e Spetsnaz-ëve, forca speciale shumë më të përgatitura se këmbësorët e Jelcinit, një rezistencë e pafuqishme e guerrilasve që tentojnë të luftojnë vetëm me kamikazë dhe atentate të caktuara, një sulm i ri në Grozni, aq shkatërrues sa që nxiti OKB-në ta quante atë “qyteti më i shkatërruar në botë”.
Sot në Çeçeni ka një diktaturë të heshtur, e bindur dhe besnike e Moskës, ku si posti i kryeministrit, ashtu edhe të drejtat civile janë hequr. Disa ende kujtojnë se Lufta e Dytë çeçene filloi në vitin 1999 – Putin sapo kishte marrë detyrën, kishte vetëm një muaj – me një seri të çuditshme atentatesh në Moskë dhe në qytetet ruse.
Disa nuk harrojnë se gazetarja Anna Politkovskaya dhe ish-spiuni rus Alexander Litvinenko zbuluan se si FSB-ja, ish-KGB-ja, qëndronte pas atyre sulmeve. Si Ana, po ashtu dhe Aleksandri u vranë!
E kush guxon të flasë më shumë për Çeçeninë tani?
Ka një fjalë që rikthehet gjithmonë në fjalimet e Putin-it: Kosova. Ai e përmendi atë për të justifikuar ndërhyrjen në mbështetje të republikave rusofile të Donbasit, siç e përmedni në 2008 para se të hynte në Gjeorgji.
Në Kosovë, rusët ishin aty: ata hynë të parët në Prishtinë, më shpejt se amerikanët për të vendosur flamurin e një fitoreje që nuk ishte e tyre.
Por Kosova ka qenë gjithmonë doza shtesë e kripës për krenarinë e plagosur të Moskës: pavarësia e rrëmbyer nga një shtet sllav dhe vëlla, Serbisë, një njohje që Perëndimi e dha pa kërkuar shumë opinione, dhe aq më pak në Kremlin-t.
“Ne po ndërhyjmë në Gjeorgji në mbështetje të rusishtfolësve”, tha Putin në verën e vitit 2008, “pikërisht ashtu siç NATO ndërhyri në Kosovë për të ndihmuar shqiptarët”.
Lufta e parë ruse e shekullit të 21-të ishte shumë e shpejtë, pas bombardimit të Tbilisit në Osetinë e Jugut (qindra të vdekur) dhe ndezjes së armiqësive edhe në Abkhazi. Vetëm gjashtë ditë, dhe ndërmjetësimi francez i Sarkozy-së ndalon tanket ruse disa kilometra larg kryeqytetit gjeorgjian. Një muaj vetëm, dhe Rusia (e vetmja në botë) njeh republikat Osetiane dhe Abhazike, atë që kishte bërë edhe për Transnistrinë: “Unë kopjova zgjidhjen e Kosovës”, mbyll Putin.
Sa divizione ka Mad Vlad? Një pyetje që të vjen ta bësh duke rigjurmuar të gjitha ndërhyrjet e armatosura të këtyre dekadave, nga mosmarrëveshja e Batkenit midis Kirgistanit dhe Taxhikëve (1999), deri te përleshjet etnike në Kirgistanin jugor (2010).
Sepse ka qenë edhe lufta kundër ISIS-it në Kaukazin e Veriut (209-2017), gati 4 mijë të vdekur dhe shpërbërja e Emiratit që donte të sillte xhihadin antirus nga Azerbajxhani në Kabardino-Balkari.
Për të mos përmendur aleancën në Siri përkrah Asad-it, fillimisht me sulme ajrore dhe më pas me trupa në terren. Njëmbëdhjetë vjet luftë, 400 mijë të vdekur, njëmbëdhjetë milionë refugjatë. Qe vetëm falë Putin-it që diktatori i Damaskut, i rraskapitur, arriti të përmbysë humbjet e frontit të luftës dhe të largojë fraksionet rebele dhe xhihadiste.
Sa divizione ka Putin atëherë? Shfaqja e mercenarëve të Grupit Ëagner shpjegoi shumë gjëra. Moska i vendos ata pothuajse kudo, nga Krimea në Libi, nga Mali në Afrikën Qendrore, këshilltarë ushtarakë pa flamuj dhe stema, “burra të vegjël të gjelbër” që ia heqin barrën Kremlin-it në deklarimin e humbjeve dhe disfatave, por ndërkohë përgatisin terrenin për ndërhyrje (të mundshme) më masive.
I futi në Ukrainë, në vitin 2014, kur pushtoi Simferopolin dhe Sevastopolin pa gjuajtur asnjë të shtënë, për t’u përgatitur për pushtimin e sotëm të ushtarëve me Z.
Ishte gati t’i dërgonte në Kazakistan në janar, kur turma e zemëruar dëboi diktatorin pro rus Nazarbayev. Pastaj e mendoi sërish dhe vendosi që qe më mirë të përdorte trupat e rregullta. Në Kazakistan ishte një goditje e shpejtë, rreth dhjetë ditë, për të mbyllur shpejt praktikën. “Duhet të nxitoni”, ishte urdhri i detyrueshëm për burrat me “Z”. Kishte vetëm një muaj kohë për të pushtuar Ukrainën.