Bashkë me peshkimin, format primitive të artit, dhe përdorimin e majave të mprehta si mjete pune, varrosja e të vdekurve konsiderohej dikur si një nga karakteristikat përcaktuese që e ndan Homo sapiens nga paraardhësit tanë tanimë të zhdukur.
Por për më shumë se një shekull, zbulimet arkeologjike të atyre që duken të jenë varret e homininëve të hershëm, e kanë sfiduar idenë se praktika është ekskluzive vetëm për njerëzit modernë, teksa kanë ndezur një debat të vazhdueshëm se kur dhe ku filloi ajo.
Këtë javë një ekip shkencëtarësh pretendoi se ka zbuluar shembujt më të hershëm të njohur të varrimeve njerëzore. Por që në vitin 2013, një çift arkeologësh që eksploronin sistemin e shpellave Rising Star rreth 48 km në veriperëndim të Johanesburgut, Afrika e Jugut, zbuluan mbetjet e Homo naledi, një hominin i panjohur më parë me krahë të shkurtër, dhe me një tru sa një e treta e madhësisë së një njeriu të sotëm.
Mendohet se ai ka jetuar midis 240.000-500.000 vjet më parë. Menjëherë pas këtij zbulimi, Li Berger, paleoantropolog në Universitetin e Uituoterrand në Johannesburg, drejtoi një ekip shkencëtarësh në gërmimet e shumta të shpellave nëntokësore, gjatë të cilave ata gjetën eshtra nga të paktën 27 individë.
Kur Berger dhe kolegët e tij botuan gjetjet e tyre fillestare në revistën “eLife” në vitin 2015, ata vunë re se mbetjet skeletore ishin të mbuluara në një dhome në thellësi të shpellës. Ndaj ata hipotezuan se Homo Naledi i zhvendosi enkas trupat atje për t’i varrosur.
Më pas ata gdhendën vepra arti në muret e saj për të shënuar varret. Gjetjet e tyre u publikuan më 5 qershor. Por ekspertë si Pol Peti, profesor i arkeologjisë paleolitike në Universitetin e Darham dhe ekspert në praktikat funerale të homininëve, mbetet ende skeptik për këtë gjë.
“Unë nuk jam i bindur që ekipi ka treguar se kjo ishte varrosje e qëllimshme. Pra që u hap një varr i cekët, në të u vendos një kufome, e cila më pas u mbulua me dheun e gërmuar”- thotë ai, duke theksuar se ka mungesë të provave të qarta për një varrim.
Duke pasur parasysh se mbetjet skeletore mund të zhvendosen apo edhe të transportohen në një vend tjetër gjatë mijëra viteve, përcaktimi se kur paraardhësit e njeriut modern nisën të varrosnin të vdekurit e tyre, është një detyrë jashtëzakonisht e vështirë.
Edhe pse gjatë 150 viteve të fundit janë zbuluar shumë varre të Neandertalëve, nuk ka një konsensus se cili ishte i pari që u krye qëllimisht. Megjithatë, midis disa prej gërmimeve më të fundit dhe rishqyrtimeve të zbulimeve të mëparshme, ka prova të forta që sugjerojnë varrime të qëllimshme të Neandertalëve në Kapelën e Shënjtorëve në Francë, shpellën Shanidar në Irak dhe guvën La Ferrassie në Dordonjë po në Francë.
Ai që konsiderohet të jetë varrimi më i vjetër i qëllimshëm i njeriut ndodhi afro 100.000 vjet më parë në një shpellë në Kafzeh, Izrael, ku mbetjet e deri në 15 Homo sapiens të hershëm u zbuluan gjatë gërmimeve në vitet 1930-1960.
Më së afërmi në kohë, varrimi më i vjetër i qëllimshëm i njeriut në Afrikë, u zbulua në vitin 2013 pranë brigjeve të Kenias, ku afro 78.000 vjet më parë, një fëmijë i vogël 2.5-3 vjeç ishte varrosur në pozicionin e fetusit dhe prehej në një varr të cekët.
Këto varrime janë intriguese jo vetëm për vjetërsinë e tyre, por edhe sepse janë shembuj të hershëm të një rituali të njohur që ne vazhdojmë ta praktikojmë ende sot. Por Peti thotë se akti në vetvete nuk është aq i jashtëzakonshëm sa mund ta mendojnë shumë njerëz, sepse sipas tij edhe nënat shimpanze i ‘varrosin’ të vdekurit me sedimente të ndryshme.
Ndaj ai sugjeron që duhet të shohim përtej varrimit si një ritual për të kuptuar më mirë nuancat se si njerëzit e hershëm reaguan dhe përkujtuan vdekjen e një të afërmi. “Nëse ka një praktikë që është e veçantë dhe me sa duket unike për Homo sapiensin, nuk është varrimi në vetvete, por përcaktimi kulturor i zonave specifike për prehjen e të vdekurve”- thekson Peti.