E inauguruar në vitin 2009, rruga Qukës –Qafë Plloçë është kthyer në një “gropë” fondesh pas ndryshimeve të shpeshta të projektit me kosto të shtuara në rreth 77 milionë dollarë nga kontrata fillestare -ndërkohë që nuk dihet ende se kur do të përfundojë.
Nga Dhorjela Çule, Vladimir Karaj
Në prag të zgjedhjeve të vitit 2009, ish-kryeministri Sali Berisha preu shiritin e fillimit të punimeve në rrugën Qukës-Qafë Plloçë; një rikthim sipas tij i rrugës së lashtë “Egnatia” për shkak se kalon pjesërisht në të njëjtat gjurmë.
“Ne rikthejmë sot rrugën e lashtë Egnatia, rrugë në të cilën, në shekuj e shekuj karvanët e shqiptarëve udhëtuan për tregti e qëllime të tjera. Kjo rrugë shkurton në mënyrë shumë të ndjeshme distancën.. çka është një qëllim madhor i imi,” deklaroi asokohe ish-kryeministri.
Berisha i fitoi zgjedhjet e vitit 2009, por gjatë mandatit të tij të dytë u ndërtuan vetëm 2.9 kilometra nga rruga prej 43.4 kilometrash. Rruga nuk përfundoi as gjatë 7 viteve të qeverisjes së kryeministrit Rama dhe sipas Autoritetit Rrugor Shqiptar –nuk dihet ende se kur do t’i vijë fundi.
Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se projekti fillestar i rrugës Qukës- Qafë Plloçë iu nënshtrua ndryshimeve të njëpasnjëshme prej vitit 2016 –ndryshime të cilat i rritën kostot e saj me rreth 77 milionë dollarë ose 63% mbi vlerën e projektit origjinal.
Nga vlera origjinale e projektit prej 134.6 milionë dollarësh, rruga pritet të kushtojë sipas parashikimeve të ARRSH-së rreth 211.8 milionë dollarë.
Projekti përballet gjithashtu me mungesë financimi – veçanërisht në lotin e tretë të saj –duke e shtyrë përfundimin e saj në një kohë të pacaktuar.
I pyetur për arsyet e ndryshimeve të projektit, Autoriteti Rrugor Shqiptar i tha BIRN se ato ishin të domosdoshme, pasi projekti origjinal i kontratës ishte me “pasaktësi dhe mangësi të theksuara”.
“Këto problematika dhe pasaktësi të Projektit janë evidentuar që prej fillimit të Kontratave, dhe që kryesisht konsistojnë: mospërputhje të theksuara të volumeve projekt-preventiv, mospërputhje të theksuara topografike të vijës faktike të tokës me vijën e projektit, mungesë e projektit të detajuar dhe mungesa e llogaritjeve konstruktive të Urave…,” tha ARRSH, duke renditur mbi 11 probleme të projektimit.
Për shumë banorë të zonës, historia e rrugës duket tani po aq e lashtë sa “Egnatia” dhe pak prej tyre besojnë se ajo do të përfundojë ndonjëherë.
“Kur nisi rruga shpresuam se do të ishte më mirë për ne. Kanë mbetur pak banorë në këto fshatra, por gjithësesi do të na lehtësonte shumë. Por u bënë kaq vite që presim dhe tani i humbëm shpresat,” tha Dhimitër Bima, një prej pak të rinjve që kanë mbetur ende në zonën e Selcës.
Gropë fondesh
Aksi Qukës-Qafë Plloçë është pjesë e korridorit që lidh Tiranën me Korçën dhe synon që ta shkurtojë rrugën me të paktën 1 orë. Pas inaugurimit të saj në vitin 2009, qeveria shqiptare lidhi kontratë me kompaninë italiane “A.I.C Progetti” për projektimin e saj.
Në prill 2013, qeveria “Berisha” siguroi një financim prej 125 milionë dollarësh nga Banka Islamike dhe Fondi Saudit për Zhvillim, e cila iu la gati qeverisë “Rama” me ndërrimin e pushtetit në vitin 2013.
Në vitin 2014, u nënshkrua një shtesë huaje prej 24 milionë dollarësh për këtë rrugë.
Punimet nisën realisht në vitin 2015 –por një vit më pas, kryeministri Edi Rama e konsideroi projektin si “trashëgimi mizerabël” të qeverisë paraardhëse në njërën prej fushatave të tij tashmë të njohura për “rrugët e lëna rrugëve”.
“Pas një trashëgimie mizerabël projektesh jashtë çdo standardi dhe ribërjes së projekteve nga themeli, më në fund vijon me ritëm të shpejtë puna për ndërtimin e një ndër akseve më të rëndësishëm për jug-lindjen e vendit…,” premtoi asokohe Rama.
Katër vite më vonë, punimet janë ende larg së përfunduari.
Sipas ARRSH, ndryshimet e miratuara deri në tetor 2016 përfshinin zgjatjen e një tuneli me 300 metra, ndërtimin e një tuneli të ri, ndryshim të aksit të rrugës, zëvendësimin e pesë urave me tombino, përmirësim të viadukteve, ndryshim të mureve mbrojtëse, vendosje të fibrave optike, mbjellje pemësh dhe lidhjen me unazën e Pogradecit.
Ndryshimet rritën menjëherë kostot në lotet 2 dhe 3 të projektit me 13.4 milionë dollarë.
Arnimet në projekt vazhduan deri në vitin 2019 me gjashtë ndryshime të tjera dhe një të shtatë –që sipas ARRSH është tashmë në proces.
Ndryshimet e miratuara e çuan koston në 158.8 milionë dollarë, por ky nuk është sërish bilanci përfundimtar.
Në tre tabela ku detajohen fondet dhe kostot, Autoriteti vë në dukje se e gjithë rruga pritet të kushtojë 211.8 milionë dollarë dhe se jo të gjitha këto fonde janë në dispozicion të përfundimit të punimeve.
Në një raport auditi të Kontrollit të Lartë të Shtetit në dhjetor 2019, rritja e kostove të rrugës konsiderohet një kosto e rëndë për buxhetin e shtetit përmes investimeve me financime të huaja. KLSH gjeti gjithashtu dëm financiar si dhe një sërë problemesh të tjera që lidhen me shkeljen e afateve.
ARRSH fajëson projektin fillestar për shtimin e kostove të rrugës si dhe një studim gjeologjik me të meta –ku nuk parashikohej cilësia e skarpatave.
“Në projektin e ri u evidentuan 7 plane rrëshkitje masive, të cilat nuk ishin evidentuar në projektin ekzistues si dhe problematika e skarpatave të lëvizëshme,” thotë ARRSH.
Një prej inxhinierëve të kompanisë “Albavia”, kompania që po kryen punimet në lotin e parë të rrugës i tha BIRN se projekti kishte qenë i pazbatueshëm në terren.
“Mjafton të përmendet një segment në Golik, ku rruga kalonte gjysma në shkëmb dhe pjesa tjetër mbahej me mure betoni, njësoj si të ishte në ajër,” tha ai, ndërsa kërkoi të mos i përmendej emri. Ai pretendoi se kompania nuk kishte realizuar fitime në shumë pjesë të rrugës –pavarësisht ndryshimeve dhe kostove shtesë mbi projektin origjinal.
I kontaktuar nga BIRN, administratori i kompanisë Albuilding, e cila po zbaton punimet në Lotin e dytë, refuzoi të jepte përgjigje, duke theksuar i vetmi institucion që mund të japë përgjigje është ARRSH. Ndërsa kompania e tretë nuk qe e arritshme për koment.
BIRN i shkroi kompanisë italiane A.I.C Progetti në lidhje me akuzat, por kjo e fundit nuk u përgjigj deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi.
“Rruga s’u bë e s’ka për t’u bërë”
Sipas raportit të KLSH-së dhe tabelave të ndryshkura nga koha që varen në kantierin e aksit Qukës- Qafë Plloçë, rruga duhej të kishte përfunduar në mesin e vitit 2018.
Kur kjo nuk ndodhi, ish-ministrat Damian Gjiknuri dhe Arben Ahmetaj i justifikuan vonesat me ndryshimet në projekt gjatë një inspektim të punimeve dhe premtuan si afat të ri vitin 2019.
Për dy lotet e para, afati i përfundimit u shty sërish në pranverën e 2020 dhe tani parashikohet të përfundojë në prill 2021. Problemi kryesor mbetet mungesa e gati 70 milionë dollarëve për të përfunduar plotësisht punimet në të tre lotet e rrugës.
Sipas parashikimeve të ARRSH-së, rruga Qukës –Qafë Plloçë nuk pritet të përfundojë as me mbylljen e mandatit të dytë të qeverisë “Rama”.
Mungesa e financimit pas odisesë 11 vjeçare është sipas Kontrollit të Lartë të Shtetit një kosto e madhe shtesë dhe rrezikon të gjithë projektin.
“Degradim i punimeve të realizuara si rrëshqitje të skarpatave, dëmtim të shtresave rrugore, dëmtim të tokës së përforcuar si pasojë e filtrimit të ujërave në tabanin e rrugës, do të kërkojnë punime dhe fonde shtesë,” thuhet në auditin e KLSH-së.
Për banorët e zonës ku kalon rruga, zvarritja e premtimeve dhe vazhdimi me premtime boshe është thjesht një tallje – e cila po mban peng perspektivën e zonës dhe po i detyron njerëzit të ikin në emigracion.
“Kryesisht të moshuarit kanë mbetur nëpër fshatra, pasi më të rinjtë janë në emigracion dhe ne nuk do arrijmë ta shohim të mbaruar këtë rrugë. Në Trebinjë, Hoshteç, Bishnicë fjala bie nga 3-4 familje kanë mbetur. Nuk ka perspektivë,” thotë Shefki Durbaku.
I njëjti mosbesim mbizotëron edhe në fshatin Katjel të Përrenjasit.
“Këtu në Katjel është disi më ndryshe se jemi afër me rrugën e Qafë Thanës, por në fshatrat më tutje njerëzit kanë ikur shumica. Nuk kanë rrugë, kopshte, shkolla, punë. S’ kanë të ardhme,” thotë Lumturie Meçi, teksa është duke kullotur bagëtitë pak poshtë rrugës së re.
Ilo, një 71 vjeçar nga fshati Gështenjas pranë Qafë Plloçës i ka humbur shpresat se rruga do të përfundojë në të gjallë të tij.
“Luajnë me ne, tallen, na mbajnë peng. Kur e nisën thashë do ia shohim hajrin edhe ne. Ikën kaq vite dhe asgjë s’kanë bërë,” thotë i moshuari, ndërsa ecën i mbështetur mbi një shkop.
“Rruga s’u bë dhe s’ka për t’u bërë,” përfundon ai.