Kanë kaluar 533 vjet nga themelimi i komunitetit Arbëresh në Horën e Arbëreshëve. Data e raportuar nga Kapitujt e Fondacionit është ajo e 30 gushtit 1488.
Vetë Pieropaolo Pasolini, gjatë një konference të mbajtur në Leçe në tetor 1975 mbi marrëdhëniet midis shkollave dhe pakicave gjuhësore, përcaktoi atë të arbëreshës një mrekulli antropologjike që duhet ruajtur, për më shumë se gjysmë mijëvjeçari, identiteti i tyre specifik, gjuha dhe riti grek në primis.
Të mërguarit shqiptarë të larguar nga Ballkani për shkak të përparimit të Perandorisë Osmane, arritën në Siçili në territoret që i përkisnin Kryepeshkopit të Monreale. Prandaj arbëreshët duhej të negocionte me Mons. Nicolao Trulenchi, Guvernator i Kryepeshkopatës dhe Prokurori i Përgjithshëm i Card D. Giovanni Borgia, për të marrë koncesionin e feudomave, akti përfundimtar i të cilit, gjithashtu përfshin Kapitujt Themelues të Komunës së re, dhe është përcaktuar nga noteri Nicolò Altavilla dhe është aprovuar nga palët më 30 gusht 1488 në Monreale.
Historia
Arbëreshët që morën pjesë në atë akt ishin: Giovanni Barbato, Pietro Bua, Giorgio Golemi, Giovanni Schirò, Giovanni Macaluso, Tommaso Jani, Antonio Troja, Matteo Mazza, Teodoro Dragotta, Giorgio Burlesci, Giovanni Parrino, Giorgio Ipsari, Giovanni Br Canniti .
Shqiptarëve të Siçilisë iu besuan çifligje të mëdha sipas koncesioneve të veçanta dhe private dhe, vetëm më vonë, kur ndonjë parashikim i kthimit u bë i pamundur, u mendua të stabilizonte praninë e tyre në ishull duke nënshkruar 16 Kapituj të Fondacionit.
Si përmbledhje, shqiptarëve iu dha privilegji për të jetuar sipas ligjeve dhe zakoneve në fuqi në qytetin Monreale: Kryepeshkopi dha 15 pjesë toke për mbjellje dhe 800 të tjera në mënyrë që arbëreshët të mund të ndërtonin shtëpitë e tyre; të ishin në gjendje të lëviznin lirshëm me armë dhe të largohet nga vendi i dhënë atyre pa asnjë dënim. Ata ishin gjithashtu në gjendje të ruanin kultin e tyre i cili bazohej në ritin grek; bluaj grurin në mullinj (Jato dhe Malvello) të Dioqezës së Monreale, pasi ata nuk mund të ndërtonin një pa lejen e Kryepeshkopit.
Por, në fund të tre viteve, ata nuk kishin parashikuar as ndërtimin e shtëpive të tyre ose kultivimin e tokës, dhe arbëreshët ishin të detyruar të braktisnin feudet e dhëna.
Ajo e shqiptarëve të Italisë është një histori e shkëlqyer e integrimit, pasi ata kanë treguar se dialogu, shkëmbimi kulturor dhe bashkëjetesa paqësore e popujve të ndryshëm është i mundur. Sidoqoftë, ishte një periudhë në të cilën shqiptarët themelues të Horës nuk dëshironin, menjëherë, të rrezikonin që kultura e tyre të ishte “ndotur” nga ajo e ishullit dhe në vitet e para të themelimit të kolonisë së tyre (1488), ata i ndalonin hyrjen njerëzve nga qendrat e tjera fqinje.
Arbëreshët nuk bëjnë asgjë tjetër përveç se theksojnë ndryshimin e tyre krahasuar me komunitetet e tjera siciliane sepse ata përdorin simbole dhe rituale të ndryshme, por mbi të gjitha gjuhën e cila është elementi që shfaqet drejtpërdrejtë. Ekskluzivisht një herë në vit, gjatë pesë ditëve të festimeve për nder të Virgjëreshës, arbëreshët lejonin hyrjen e siçilianëve.
Vetëm nevoja për fuqi punëtore bëri një përjashtim autarki kulturore dhe lejoi disa familje për të lëvizur në Horë me detyrimin, megjithatë, për të mësuar gjuhën dhe për të miratuar zakonet dhe ritin fetar.
Në fillim, pra, ajo që i lejoi arbëreshët të ruanin zakonet e tyre kulturore ishte një lloj mbylljeje ndaj tjetrit. Marrëdhënia me tjetërsinë, e përfaqësuar nga kultura siçiliane, bëhet e domosdoshme vetëm kur është thelbësore të hapet sepse ekziston nevoja për fuqi punëtore.
Prandaj, identiteti kolektiv ka lejuar përcaktimin e kufijve të grupit arbëresh, domethënë, për ta identifikuar atë dhe për ta dalluar nga komunitetet e tjera në tokën siçiliane dhe për të ndërtuar një të tashme të rrënjosur në një të kaluar nga e cila të nxjerrë të ardhmen. Prandaj, sfida e vërtetë e arbëreshëve sot është të mbetet e tillë duke privilegjuar dialogun, shkëmbimin kulturor dhe respektin për kulturat e tjera./ Nga Mario Caliva/DiasporaShqiptare.al/