Nga Mose Abelplat
Samiti i fundit BE-Ballkani Perëndimor i organizuar nga presidenca sllovene e BE-së nuk rezultoi në përparimin e pritshëm në procesin e zgjerimit, sepse Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut mbahen pengje të një mosmarrëveshjeje të çuditshme që u ndez nga Bullgaria në fund të vitit 2020.
Bullgaria dhe Rumania iu bashkuan BE-së në vitin 2007, pas shpërthimit të madh në 2004, kur 10 vende kandidate u bënë anëtare të BE-së. Në fakt, ata nuk ishin gati për BE në vitin 2007, por iu premtua anëtarësimi. Ata janë ende subjekt i të ashtuquajturit mekanizëm i bashkëpunimit dhe verifikimit i cili vazhdon të monitorojë progresin dhe reformat e papërfunduara në fushat e reformës gjyqësore, korrupsionit dhe (për Bullgarinë) krimit të organizuar.
BE ra dakord tashmë në mars 2020 për hapjen e negociatave me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, por deri më tani nuk ka arritur të caktojë një datë fikse për to. Presidenca sllovene, pas Portugalisë, shpresonte të organizonte konferencat e para ndërqeveritare me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut dhe të fillonte negociatat e anëtarësimit me to. Në vend të kësaj, samiti vazhdoi të eklipsohej nga përçarjet e brendshme në Ballkanin Perëndimor.
Bullgaria përdori të drejtën e vetos së saj për të kundërshtuar fillimin e negociatave zyrtare me Maqedoninë e Veriut për shkak të narrativave kombëtare në lidhje me historinë dhe gjuhën. Kjo pengon edhe fillimin e negociatave me Shqipërinë edhe pse vendet kandidate supozohet të përparojnë në procesin e anëtarësimit me ritmin e tyre, bazuar në meritat e tyre. Shpresëdhënëse, negociatat mund të fillojnë para fundit të vitit, por kjo do të kërkonte që mosmarrëveshja midis Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë të zgjidhet deri atëherë.
Edhe ekspertët e Ballkanit Perëndimor dhe historisë së tij e kanë të vështirë të kuptojnë se për çfarë është mosmarrëveshja dhe pse është bërë pengesë në procesin e zgjerimit. Sidomos, Maqedonia e Veriut ka vite që pret fillimin e negociatave formale, pasi Komisioni Evropian kishte vlerësuar gatishmërinë e saj dhe rekomandoi fillimin e negociatave.
Maqedonia fitoi pavarësinë e saj në shtator 1991 pas shpërbërjes së ish-Jugosllavisë dhe një referendumi ku 95% votuan për pavarësinë. Ajo aplikoi për anëtarësim në BE në vitin 2004, por për vite negociatat u bllokuan nga një fqinj tjetër, Greqia, për shkak të çështjes së emrit. Vetëm në vitin 2020 BE-ja miratoi fillimin zyrtar të negociatave të anëtarësimit pasi çështja ishte zgjidhur dhe “FYROM” (Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë) u zëvendësua me emrin Maqedonia e Veriut.
Një çështje në dukje e thjeshtë por emocionale më në fund u zgjidh nga kontaktet e drejtpërdrejta midis dy vendeve dhe ndihma e një ndërmjetësi të caktuar nga OKB-ja. Në mosmarrëveshjen aktuale me Bullgarinë, presidenca sllovene e BE-së dhe paraardhësi i saj Portugalia u angazhuan për të çuar përpara procesin. Portugalia raportohet se ka hartuar një dokument për t’u marrë në konsideratë nga të dy palët, por me sa duket nuk ka arritur të kapërcejë hendekun midis tyre dhe nuk është bërë i disponueshëm publikisht.
Çfarë po bën Komisioni Evropian?
Jo shumë konkretisht, përveç fjalimeve për perspektivën evropiane të vendeve kandidate, vizitat në Maqedoninë e Veriut dhe Bullgarinë nga Presidenti i Komisionit dhe Komisioneri përgjegjës për zgjerimin, me thirrjen që ata të zgjidhin mosmarrëveshjen e tyre. Ajo nuk po përdor fuqinë e saj të madhe për të ushtruar presion mbi ta për një zgjidhje të pranueshme reciprokisht dhe mezi po e përmend mosmarrëveshjen në raportet vjetore të vendit mbi përparimin e arritur.
Marrëveshja e miqësisë
Në raportin e tij të fundit për vendin vitin e kaluar, Komisioni deklaroi se kishte një fokus të veçantë në Traktatin e Miqësisë, Fqinjësisë së Mirë dhe Bashkëpunimit të nënshkruar mes dy vendeve në vitin 2017, duke përfshirë takimet mes tyre. Traktati u ratifikua nga parlamentet e tyre në vitin 2018 dhe ka rezultuar në një numër të madh marrëveshjesh bashkëpunimi. Prandaj ishte befasi që Bullgaria vetëm një muaj pasi marrëdhënieve të vendit bllokoi fillimin e negociatave të pranimit.
Një pikënisje logjike për një zgjidhje është në të vërtetë Traktati i Miqësisë, Fqinjësisë së Mirë dhe Bashkëpunimit që kanë nënshkruar të dy vendet. Marrëveshja njeh “historinë e përbashkët që lidh të dy vendet dhe popujt e tyre” dhe i detyron ata të “mos ndërmarrin, inkurajojnë ose mbështesin asnjë veprim të drejtuar kundër vendit tjetër që është i natyrës armiqësore”.
Ata gjithashtu u angazhuan “të mos shfaqin pretendime territoriale kundër njëri-tjetrit”. Bullgaria mirëpriti aspiratat e Maqedonisë për anëtarësim në BE dhe NATO. Ndërsa të dyja vendet “kanë të drejtë të mbrojnë të drejtat dhe interesat e shtetasve të saj në territorin e Palës tjetër Kontraktuese në përputhje me të drejtën ndërkombëtare”, Maqedonia e Veriut shkoi një hap më tej dhe pohoi se nuk do të ndërhynte në punët e brendshme të Bullgarisë.
Çështja e statusit të pakicave kombëtare në të dy vendet është me sa duket një motivi shqetësues. Maqedonia e Veriut është sipas definicionit një vend multietnik me një numër grupesh minoritare, në veçanti shqiptarë.
Ndërsa numri i bullgarëve në Maqedoninë e Veriut është i vogël dhe nuk përmendet në mënyrë eksplicite në Kushtetutën maqedonase, një pakicë e konsiderueshme maqedonase jeton në Bullgari, por nuk shfaqet më në statistikat e popullsisë. Ky grup pakice pretendon se i mohohet e drejta për vetë identifikim kombëtar, duke përfshirë të drejtat gjuhësore dhe kulturore.
Pikat kryesore të pengesave janë ideologjike për nga natyra dhe lidhen me historinë e tyre të përbashkët, e cila për qindra vjet ka ndodhur në perandorinë osmane, dhe rrënjët e gjuhës maqedonase. Për të kapërcyer narrativat e tyre kombëtare, marrëveshja e Miqësisë përcaktoi krijimin e një Komisioni të Përbashkët Ekspertësh Multidisiplinar mbi “Çështjet Historike dhe Arsimore për të kontribuar në një objektiv dhe të bazuar në burime historike autentike dhe të bazuara në dëshmi, interpretim shkencor të ngjarjeve historike”.
Rezultatet e takimeve të Komisionit të Ekspertëve nuk janë publikuar, por sipas një burimi diplomatik maqedonas, ai ka çuar në një sërë takimesh dhe ka prodhuar dy raporte, por jo për gjuhën dhe kulturën që ishin jashtë fushëveprimit të Komisionit. Me sa duket, ata u konsideruan shumë të diskutueshëm. Nga pala bullgare nuk ka pasur asnjë koment ndërkohë.
Raporti i parë u miratua nga të dy qeveritë dhe miratimi i të dytit është në proces. Sipas burimit maqedonas, këtij lloji të komisioneve që merren me histori, duhet kohë për të nxjerrë një rezultat duke pasur parasysh kompleksitetin e proceseve historike në Evropë.
Raporti tjetër për vendin nga Komisioni u publikua më 19 tetor. Pritshmëritë janë të mëdha që do të përfshijë një lloj analize të mosmarrëveshjes dhe se si mund të zgjidhet në mënyrë konstruktive dhe të shpejtë. Komisioni mund të mos jetë i gatshëm ta lidhë mosmarrëveshjen me procesin e zgjerimit, por nuk ka zgjidhje për dy arsye. Së pari, mosmarrëveshja është bërë një pengesë e vërtetë dhe, së dyti, BE-ja, me mësimet e nxjerra nga mosmarrëveshjet e tjera, nuk ka interes të pranojë në familjen e saj vende me çështje dypalëshe të pazgjidhura.
Komisioni ka deklaruar disa herë se dëshiron që mosmarrëveshja mes dy vendeve të zgjidhet dhe se Maqedonia e Veriut i ka përmbushur kushtet për të nisur sa më shpejt negociatat për anëtarësim në BE. Ajo rrezikon të humbasë besueshmërinë e saj nëse nuk mund të përdorë kutinë e saj të famshme të fijeve diplomatike dhe të kontribuojë në mënyrë aktive për të zgjidhur një mosmarrëveshje në Ballkanin Perëndimor, fqinjin e saj të afërt gjeopolitike të rrethuar nga shtetet anëtare./ Brussels Times/ Gazeta Shqip
Mose Apelblat është një gazetar i pavarur dhe një ish-zyrtar në administratën publike suedeze dhe në Komisionin Evropian ku ka punuar me koordinimin e politikave të reformës së administratës publike në vendet kandidate. /Shqiptarja.com