Ndërsa një gjykatë jep vendimin e saj për vrasësit e dyshuar të redaktorit serb Slavko Curuvija në vitin 1999, disa nga aleatët e tij më të ngushtë e kthejnë kokën pas në karrierën e tij dhe shpjegojnë pse regjimi i Sllobodan Millosheviçit e kishte vënë atë në shënjestër.
Nga Milica Stojanovic
“E njoha Slavko Curuvijën përmes artikujve të tij”, thotë gazetari nga Beogradi Perica Gunjic, një koleg i gazetarit serb, vrasja e të cilit 22 vjet më parë do të jetë në qendër të një vendimi gjyqësor në Beograd të enjten.
“Kur erdha në gazetën e përditshme Borba në vitin 1990, ai ishte reporter dhe analist politik dhe i njohur për shkrimin e disa pamfleteve, njëri prej të cilëve më kujtohet ishte për njerëzit nga Goli Otoku (burgu politik në Jugosllavinë socialiste)”, kujton Gunjic.
“Slavko Curuvija ishte një nga gazetarët më të mirë në Borba, e cila ishte një redaksi e vjetër lajmesh ku ishin të punësuar, me sa mbaj mend, 200 gazetarë”, tha ai për BIRN.
Curuvija, i lindur në vitin 1949, u qëllua për vdekje më 11 prill 1999 në mes të ditës në qendër të Beogradit. Gjykata e Lartë e Beogradit do të japë vendimin e saj në rigjykimin e katër personave të akuzuar për përfshirje në krim të enjten.
Aktakuza fillestare nuk identifikoi kush e urdhëroi vrasjen, por vetëm tha se Radomir Markoviç, në atë kohë kreu i Sigurimit të Shtetit Serb, nxiti krimin dhe tre oficerë të shërbimit të sigurisë – Ratko Romiç, Milan Radonjiç dhe Miroslav Kurak – morën pjesë në organizim dhe ekzekutim. të vrasjes. Kurak fillimisht u emërua si autor i drejtpërdrejtë dhe Romiç si bashkëpunëtor i tij.
Markoviç, Radonjiç dhe Romiç u vetëdeklaruan të pafajshëm, ndërsa Kurak është në arrati dhe po gjykohet në mungesë.
Kur bëhej fjalë për autorin që kreu vrasjen, vendimi i shkallës së parë në gjyqin e prillit 2019 devijoi nga aktakuza duke thënë se gazetari u vra nga një “autor i panjohur” dhe jo nga Kurak.
Futja e “autorit të panjohur” në vendim ishte arsyeja pse Gjykata e Apelit e Beogradit e anuloi vendimin dhe urdhëroi një rigjykim të çështjes.
Curuvija ishte një nga disa viktima të vrasjeve politike gjatë sundimit të Sllobodan Millosheviçit në vitet 1990 dhe gazetari i dytë që u vra.
Gjyqi vërtetoi se ai ishte ndjekur për muaj me radhë nga shërbimi i sigurimit të Millosheviçit përpara se të vritej, siç theksoi Gunjic.
“Jo vetëm që u vra, por ai kishte pasur nga pas të gjithë aparatin shtetëro për një vit, ndoshta edhe dy vjet më parë, dhe ne e dimë se ata e kishin përgjuar të paktën që nga tetori 1998, dhe disa thonë që nga vera e atij viti”, tha Gunjic, i cili tani është kryeredaktor i faqes së internetit Cenzolovka, e cila mbulon problemet e medias.
Guximi gazetaresk i Curuvijas
Karriera gazetareske e Curuvijas filloi në fund të viteve 1980, kur ai iu bashkua me Borba, e cila ishte një nga gazetat më të njohura në Jugosllavinë socialiste. Ndër të tjera, ai shkroi për rastet e njerëzve që ishin përndjekur politikisht dhe më pas ishin burgosur nga autoritetet jugosllave në kampin e burgimit në ishullin verior kroat të Goli Otokut.
Në vitet pas vdekjes së presidentit Josip Broz Tito në vitin 1980, gazetarët në të gjithë Jugosllavinë kishin filluar të kishin ca liri. Por ndërsa pushteti i Sllobodan Millosheviçit u rrit në fund të viteve 1980, shumica e mediave, të cilat ishin ende në pronësi të shtetit, u vunë gjithnjë e më shumë nën kontrollin e regjimit – megjithëse Borba kishte pak më shumë hapësirë për të manovruar për shkak të strukturës së saj të pronësisë.
Historiania jugosllave Branka Prpa ishte partnerja e Curuvijës dhe ishte aty kur ai u qëllua. Prpa tha se si gazetar, Curuvija tërhoqi vëmendjen për një nga problemet kryesore me sistemin jugosllav në periudhën e pas Luftës së Dytë Botërore – “atë periudhë të hershme të totalitarizmit, e cila ishte e lidhur me Inforbiro (organizata qendrore e Lëvizjes Ndërkombëtare Komuniste në atë kohë) dhe krijimin e kampit në Goli Otok dhe numrin e madhe të të dënuarve politikë në atë kohë”.
“Tërheqja e vëmendjes ndaj atyre lloje problemesh kërkonte vërtet guxim gazetaresk në atë kohë”, tha Prpa për BIRN.
Rreth vitit 1993, Curuvija u bë kryeredaktor i Borba dhe Gunjic tha se ai tregoi se sa një modern ishte kur u kërkoi gazetarëve të rinj të krijonin “seksionin e parë kushtuar muzikës pop dhe rrok në të përditshmen serbe, me sa mbaj mend”.
“Mbaj mend se në ato kohë, të cilat ishin shumë të trazuara dhe shumë tragjike, Slavko në fakt solli jo vetëm një frymë të re në atë gazetë, por edhe e ringjalli atë në shumë mënyra, në kuptimin editorial”, tha Gunjic.
“Slavko ishte një njeri energjik, në të njëjtën kohë shumë karizmatik dhe ai dinte si ta bënte për vete dhe ta bashkonte atë ekip të ri gazetarësh, nga të cilët, natyrisht, ai solli edhe ide, dhe ne mësuam shumë prej tij sepse ai vërtet kishte diçka për të na mësuar”, shtoi ai.
Dhuna përshkallëzohet, kundërpërgjigjet intensifikohen
Pasi Curuvija u largua nga Borba në 1994, ai dhe Momcilo Djorgovic themeluan revistën e lajmeve Telegraf, pastaj dy vjet më vonë, Curuvija themeloi gazetën e përditshme Dnevni Telegraf.
Perica Gunjic ishte në staf që nga fillimi dhe shpjegon se gazeta kishte “diçka që edhe atëherë quhej qasje tabloid”.
“Ai njihej për titujt e mëdhenj, sensacionalë dhe ekskluzivë”, tha ai. “Por të gjithë ata që e mbajnë mend këtë, e dinë se ka një ndryshim drastik midis tabloideve të sotme dhe asaj gazete, e cila ishte një tabloid, por nuk mbaj mend që të ketë pasur ndonjëherë artikuj për jetën private të dikujt dhe as të jenë fabrikuar skandale.”
E krijuar disa muaj para shpërthimit të demonstratave masive kundër regjimit të Millosheviçit për mashtrime në zgjedhjet në fund të vitit 1996, Dnevni Telegraf arriti të fitonte një tirazh të madh, duke rritur më tej profilin e Curuvijas dhe gamën e kontakteve të tij.
“Ai ishte një profesionist, para së gjithash, i cili natyrisht kishte kontakte me politikanë, për të cilat shpesh akuzohej më vonë, veçanërisht për kontaktin e tij me bashkëshorten e Sllobodan Millosheviçit, Mira Markoviç, por të gjithë e dimë se në ato kontakte ai ishte shumë i hapur dhe i drejtpërdrejtë, se ai ishte atje kryesisht si gazetar dhe si profesionist”, tha Gunjic.
Millosheviçi i mbijetoi disa muaj demonstratave masive, por kriza tjetër e madhe e sundimit të tij ishte në rrugë e sipër, pasi Ushtria Çlirimtare e Kosovës mblodhi forcat në fushatën e saj të armatosur kundër represionit serb të shqiptarëve etnikë. Sulmet ndaj policëve serbë dhe incidente të tjera të dhunshme u bënë më të zakonshme në Kosovë në vitin 1997 dhe në fillim të vitit 1998.
Më 5 mars 1998, forcat speciale të policisë serbe sulmuan kompleksin e familjes Jashari në Prekaz, një fshat në komunën qendrore të Kosovës, Skënderaj. Zyrtarisht, ata ishin atje për të arrestuar Adem Jasharin, një nga themeluesit e UÇK-së, i cili ishte cilësuar terrorist nga autoritetet në Serbi.
Gjatë operacionit të armatosur dy-ditor, Jashari dhe 58 të afërm të tij u vranë, dhe vdekja e tyre solli dhe rritjen e mbështetjes publike në mesin e shqiptarëve të Kosovës për luftën e armatosur të UÇK-së, duke nisur efektivisht luftën në Kosovë.
Curuvija dhe kryeredaktorët e tjerë janë thirrur në polici më 9 mars pas raportimit për ngjarjen e Jasharit.
Prpa tha se gjatë marrjes në pyetje të Curuvijas në polici, “ai deklaroi me shkrim pse ka përdorur termin “shqiptarë” për familjen Jashari dhe jo “terroristë”, duke shkruar se nuk mund t’i quante terroristë gratë dhe fëmijët”.
Gunjic shpjegoi se në atë kohë, gazetarët që shkruanin të vërtetën për luftërat jugosllave, dhe konfliktin e Kosovës në veçanti, “sulmoheshin shumë seriozisht” nga regjimi i Millosheviçit. Curuvija nuk ishte i vetmi që shkroi për atë që po ndodhte në Kosovë, por ai e bëri atë “në mënyrën e tij, të veçantë”, shtoi ai.
“Slavko dinte se si të arrinte një audiencë të madhe dhe kjo padyshim bëri që ai të monitorohej, përgjohej dhe kushedi se çfarë bënin tjetër ata”, tha ai.
Pasuritë sekuestrohen, botimet ndalohen
Nga fundi i vitit 1998, situata ishte përkeqësuar edhe më shumë.
“Një muaj më parë, unë isha një botues i suksesshëm dhe pronar i dy botimeve me ndikim dhe popullore, gazetës së përditshme Dnevni Telegraf dhe revistës së lajmeve Evropljanin“, tha Curuvija në Komisionin e Helsinkit të Kongresit Amerikan në dhjetor.
“Zoti kryetar, sot qëndroj para jush si një njeri, kompania e të cilit është shkatërruar, pasuritë e shtëpisë botuese të të cilit janë konfiskuar dhe botimet e të cilit janë ndaluar nga regjimi i Sllobodan Millosheviçit”, shtoi ai.
Curuvija po fliste pasi qeveria serbe vendosi një dekret dhe më pas një ligj në vjeshtën e vitit 1998, i cili i mundësoi asaj ndalimin e gazetave, konfiskimin e pajisjeve të tyre dhe gjobitjen dhe burgosjen e gazetarëve. Kjo ndodhi në momentin kur konflikti në Kosovë po nxehej dhe NATO filloi të kërcënonte se do të bombardonte Jugosllavinë për ta detyruar Millosheviçin t’i jepte fund fushatës së tij të represionit.
Më 13 tetor 1998, titulli kryesor në faqen e parë të Dnevni Telegraf thoshte se “NATO-ja e miraton sulmin, a e pranon Millosheviçi planin për të tërhequr forcat e tij nga Kosova?”
Siç shpjegoi Curuvija në fjalimin e tij në SHBA, “Ministria e Informacionit përcaktoi se ky raportim i drejtpërdrejtë i lajmeve binte nën kategorinë e përhapjes së frikës dhe disfatizmit”.
Më 19 tetor 1998, në Evropljanin, Curuvija dhe kolegu Aleksandar Tijanic i botuan një letër Millosheviçit, duke i kërkuar atij të bënte ndryshime politike serioze.
“Ne po ju shkruajmë për lirinë e shtypit. Megjithatë, shqetësimet tona janë shumë më serioze. Ligji ushtarak dhe rregulli me dekret janë futur në Jugosllavi, megjithëse gjendja e jashtëzakonshme nuk është shpallur zyrtarisht”, shkruan ata.
Ata i thanë Millosheviçit se ai “e kishte ezauruar mbështetjen që ju është besuar nga shumica e serbëve kur ju morët pushtetin”, dhe thanë se “gjithçka që serbët krijuan në këtë shekull është shpërdoruar pa u menduar”. Pesë ditë më vonë, revista u gjobit rëndë dhe pak më vonë, të gjitha pajisjet e saj, duke përfshirë mobiliet e saj, u sekuestruan.
Branka Prpa kujton se atyre iu bastis edhe shtëpia: “Një nga gjërat që ndodhi atëherë ishte se në orën 21:00 ata erdhën në shtëpinë tonë, policia e armatosur, gjoja ajo financiare, me automatikë dhe nuk lejuan asnjë të hynte apo dilte nga shtëpia”, tha ajo.
Duke folur me BBC-në atë muaj, Curuvija tha se shteti “dëshironte të më shkatërronte ekonomikisht” dhe të mbyllte mediat e tij.
“Ata menduan se do të ndaloja së botuari, por nuk e bëra. Sepse, ju e dini, ne jemi kritikë shumë radikalë të politikës së tyre këtu dhe unë nuk pranova të kontrollohesha. Dhe kjo është me të vërtetë një nga arsyet kryesore pse ata kanë bërë atë që na kanë bërë”, shtoi ai.
Në vend që të zhdukeshin nga tregu serb, gazetat e Curuvijas po futeshin kontrabandë në vend, kryesisht nga Mali i Zi fqinj, i cili në atë kohë përdorej si një strehë e sigurt nga kundërshtarët e Millosheviçit.
Por Curuvija vendosi të mos largohej nga Serbia.
“Ai më tha: ‘Nuk do të shkoj askund.’ Për të cilën unë i thashë: ‘A je normal? Do të të vrasin’”, kujton Prpa.
“Epo,” tha ai, “nëse ata mendojnë se mund të më heqin qafe ashtu, le të më vrasin.”
Në mars të vitit 1999, situata ishte përkeqësuar akoma më shumë pasi NATO filloi sulmet e saj ajrore në Jugosllavi dhe Curuvija pati një grindje të ashpër me gruan e Millosheviçit, Mira Markoviç, siç dëshmoi e bija e tij Jelena Curuvija gjatë gjyqit të vrasjes.
“Pas bisedës së tyre, marrëdhëniet e tyre u përkeqësuan sepse ai tha se ajo që Millosheviçi dhe Markoviçi po bënin për vendin nuk ishte e mirë dhe shtoi se ata do të vareshin në rrugën Terazije të Beohradit për këtë”, tha Jelena Curuvija.
Gazeta pro-qeveritare Politika Express më pas botoi një artikull me një titull që pretendonte se “Curuvija i mirëpret bombat”, duke sugjeruar se ai mbështeste sulmet ajrore të NATO-s dhe duke e akuzuar atë si tradhtar.
Disa ditë më vonë ai u vra.