Putin si Millosheviç? Gjeneralët rusë një ditë në bankën e të akuzuarve, si Charles Taylor apo komandantët kongolez?
Ish-presidenti serb, i kërkuar nga Gjykata Penale Ndërkombëtare e krijuar nga OKB-ja për ish-Jugosllavinë, u arrestua nga policia e vendit të tij dhe u dërgua në Hagë në vitin 2001, gjashtë vjet pas masakrës së Srebrenicës.
Ish-lideri i Liberisë u dënua nga Gjykata Speciale për Sierra Leonen në vitin 2012, një dekadë pas rënies së tij.
Drejtësia nuk ecën në hap me lajmin dhe (duke supozuar se arrin destinacionin e saj) është shumë më e ngadaltë se masakrat që thirret të gjykojë.
Ose deklaratat e politikanëve: dje nënpresidentja e SHBA-ve, Kamala Harris, tha se “duhet të ketë patjetër një hetim për krimet e luftës” që u atribuohen rusëve në Ukrainë.
Në të njëjtën kohë, qeveria britanike paralajmëroi gjithashtu ushtarët e ushtrisë pushtuese: “Të gjithë do të mbajnë përgjegjësi për krimet e luftës të kryera, në çdo nivel të zinxhirit komandues”.
Fjalë të forta, horizont i pasigurt. A do të thirren ndonjëherë nënat dhe infermieret e spitalit të Mariupolit për të dëshmuar në një sallë gjyqi? Dhe për cilat krime, para kujt gjyqtarësh?
Cilat janë veprat penale?
Krimet e luftës janë ato të vendosura e zeza në të bardhë nga Konventat e Gjenevës të vitit 1949 dhe së fundmi nga Statuti i Romës, i cili u miratua në selinë e FAO-s (në kryeqytetin italian) në vitin 1998 dhe që në vitin 2002, çoi në inaugurimin e Gjykatës Ndërkombëtare Penale, pas ratifikimit të 60 shteteve nënshkruese.
Krimet e luftës konsiderohen sulme të qëllimshme ndaj civilëve, sulme që shkaktojnë një numër joproporcional të viktimave civile në krahasim me objektivin ushtarak, sulme në spitale, shkolla, monumente historike.
Çfarë thuhet për përdorimin e armëve kimike dhe termobarike?
E drejta ndërkombëtare gjithashtu ndalon përdorimin e armëve kimike, ndërsa përdorimi i bombave termobarike shkatërruese (të cilat Moska e ka pranuar se i përdor në Ukrainë), mund të përbënte krim vetëm nëse vërtetohej se nuk ishin marrë masa për të shmangur viktimat civile.
Për mizoritë e kryera në Bosnjë në vitet 1990, Millosheviçi u padit për gjenocid, krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Këto të fundit përfshijnë një ombrellë të gjerë “aktesh” kriminale (nga shfarosja në tortura, nga përdhunimi te dëbimi). Por akte të tilla, parashikon Statuti i Romës, duhet të jenë “të gjera” dhe “sistematike”, kushte që nuk janë gjithmonë të lehta për t’u provuar.
A është hapur tashmë një hetim?
Prokurori i Përgjithshëm i Gjykatës Ndërkombëtare Penale, Karim Khan, më 28 shkurt njoftoi hapjen e një hetimi, duke i konsideruar të bazuara dyshimet për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit të kryera në Ukrainë.
Ndryshe nga viti 2014 (kur asnjë vend nuk kishte kërkuar një iniciativë të ngjashme për shkak të fakteve që lidhen me aneksimin rus të Krimesë), këtë herë rreth dyzet vende kërkuan ndërhyrjen e CPI-së.
Edhe Bashkimi Evropian ka vendosur të bashkëpunojë në mbledhjen e provave, përmes Njësisë së Bashkëpunimit Gjyqësor të njohur si Eurojust. “Ajo që Putini dhe Lukashenko po bëjnë në Ukrainë, është një krim lufte”, konfirmon presidentja e Parlamentit të BE-së, Roberta Metsola, duke kërkuar një gjyq “kur të vijë koha”.
Sigurisht, CPI nuk shkëlqen për dinamizmin e saj: 900 persona nga 100 vende me staf, me qendër në Hagë (Holandë), buxhet prej 150 milionë euro, gjashtë gjuhë zyrtare (duke përfshirë rusishten), 30 raste të trajtuara, 35 arrestime. urdhra, 10 dënime (e para në 2012-ën, kundër një drejtuesi të milicisë kongoleze) dhe 4 lirime.
Kush e mbështet CPI-në?
CPI mbështetet nga 124 (nga 193 të përfaqësuar në OKB). Kjo nuk është një gjykatë e Kombeve të Bashkuara, megjithëse Këshilli i Sigurimit mund të kërkojë të marrë masa për raste specifike. Por tre nga pesë anëtarët e përhershëm (me të drejtë vetoje) nuk e kanë ratifikuar Statutin e Romës. Përveç Kinës dhe Rusisë, edhe SHBA. Edhe në vitin 2020, Trump nënshkroi një dekret për vendosjen e sanksioneve ekonomike ndaj zyrtarëve të CPI-së, pas shpalljes së një hetimi nga Haga për krime të mundshme kundër njerëzimit të kryera në Afganistan që nga viti 2003.
Një gjykatë speciale për Ukrainën?
Kur Kamala Harris bën thirrje për një hetim mbi krimet e luftës pas sulmit rus në spitalin e Mariupolit, ajo padyshim nuk mund të mendojë për një gjykatë që Uashingtoni nuk e njeh.
Në të kaluarën e afërt, OKB-ja ka krijuar gjykata ‘ad hoc’ (nga ajo për ish-Jugosllavinë, në atë për Ruandën). Një gjykatë speciale edhe për Ukrainën? E pamendueshme për Putinin dhe gjeneralët e tij, për sa kohë që Cari fle i qetë në Kremlin.
Por koha nuk luan domosdoshmërisht në favor të tyre. Në vitin 1995 Millosheviçi nuk e kishte menduar kurrë se pas gjashtë vjetësh, pas një disfate elektorale, kryeministri serb Zoran Xhinxhiç (i cili u vra në një atentat në Beograd)) do ta dërgonte në Hagë.(Gazeta “Si”)