Premtimi për anëtarësim në BE konsiderohet një mekanizëm i fuqishëm për forcimin e stabilitetit, demokracisë dhe prosperitetit në të gjithë Evropën dhe aktualisht janë nëntë kandidatë të njohur për anëtarësim. Por nëse institucionet e BE-së po mundohen shumë të hartojnë një vizion të përbashkët për 27 shtete anëtare, si mund të akomodojnë ato deri në 36 të tilla?
Nga Ana Palacio
Në fillim të këtij muaji, Bashkimi Evropian festoi 20-vjetorin e zgjerimit të tij më të madh ndonjëherë, i cili solli dhjetë anëtarë të rinj në bllok. Kjo ngjarje mbetet një kujtesë e fuqishme e potencialit të BE-së për të çuar përpara paqen dhe unitetin në të gjithë kontinentin. Por, në një kohë përçarjesh të thella të brendshme dhe një mjedisi të jashtëm gjithnjë e më të paqëndrueshëm, idealizmi i çmendur i vitit 2004 duket një ëndërr e largët dhe perspektivat e zgjerimit të mëtejshëm duken të pasigurta.
Premtimi i anëtarësimit në BE është konsideruar prej kohësh një mekanizëm i fuqishëm për forcimin e stabilitetit, demokracisë dhe prosperitetit në të gjithë kontinentin. Shtimi i Portugalisë dhe Spanjës në vitet 1980 – pas tranzicioneve demokratike në të dy vendet – e ilustron këtë dinamikë.
Por në vitin 2004, kur tetë vende postkomuniste (dhe Malta dhe Qiproja) u bashkuan, për të mos përmendur pranimin e Bullgarisë dhe Rumanisë në vitin 2007, logjika e zgjerimit kishte ndryshuar. Zgjerimi i tregut të përbashkët dhe forcimi i themeleve të demokracisë në të gjithë Evropën ishin ende objektiva kritike.
Por duke mirëpritur vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore në “familjen” evropiane, BE-ja po demonstronte gjithashtu se ajo e kishte kapërcyer të kaluarën e saj të luftës dhe përçarjes. Anëtarët e rinj, nga ana e tyre, mirëpritën mundësinë për t’i shpëtuar harresës shekullore midis Rusisë dhe Perëndimit, edhe pse Rusia nuk dukej se përbënte më shumë kërcënim për fqinjët e saj, të paktën në sytë e unionit.
Sot, me një luftë të ndezur në pragun e Evropës, nuk ka dyshim se Rusia është e rrezikshme. Vetëm katër ditë pas pushtimit në shkallë të plotë në shkurt 2022, Ukraina aplikoi për anëtarësim në BE. I shtyrë nga ndjenja e përgjegjësisë morale, në vend të entuziazmit të vërtetë për zgjerim të mëtejshëm, blloku i dha asaj shpejt statusin e vendit kandidat. Aktualisht ka nëntë vende kandidate të njohur për anëtarësim, kryesisht në Evropën Lindore.
Por, ndërsa zgjerimi i madh i vitit 2004 ishte një sukses, ai nuk mund të shërbejë si model për zgjerimin e ardhshëm. Çdo aderim sjell sfidat e veta, të cilat kërkojnë zgjidhje të artikuluara. Një sfidë kryesore sot – e cila ka minuar narrativën e vjetër të zgjerimit – është dështimi i demokracisë në disa vende anëtare.
Më e rëndësishmja, Hungaria është përplasur në mënyrë të përsëritur me BE-në për politikat antidemokratike të ndjekura nga kryeministri i saj, Viktor Orbán, që kur ai u kthye në pushtet në vitin 2010. Në Poloni, një qeveri e krahut të djathtë që imitonte Orbanin u zëvendësua vitin e kaluar nga një koalicioni tre-partiak i përkushtuar për të mbështetur demokracinë, por tensionet vazhdojnë. Kryeministri populist-nacionalist i Sllovakisë, Robert Fico, ishte së fundmi objektivi i një atentati.
Kjo prirje ka minuar vendimmarrjen në nivel të BE-së, me interesat kombëtare që shpesh e tejkalojnë vullnetin e shumicës. Për shembull, Orbán bllokoi në mënyrë të përsëritur mbështetjen e BE-së për Ukrainën dhe ka kultivuar lidhje më të ngushta tregtare dhe investimesh me Kinën, në një kohë kur anëtarët e tjerë të BE-së po kërkojnë të reduktojnë varësinë e tyre nga tregu kinez. Budapesti ishte një nga vetëm tre ndalesat që bëri presidenti kinez, Xi Jinping, në udhëtimin e tij të fundit në Evropë, kur ai dhe Orbán njoftuan se vendet e tyre do të krijonin një “partneritet për të gjitha stinët”.
Më gjerësisht, vizioni i BE-së për të ardhmen – nga Marrëveshja e saj e Gjelbër Evropiane deri te qasja e saj ndaj emigracionit – përballet me rezistencë të konsiderueshme, duke zbehur entuziazmin për integrim dhe zgjerim të mëtejshëm. Nëse institucionet e BE-së po përpiqen të hartojnë një vizion të përbashkët për 27 shtete anëtare, si mund të akomodojnë ato deri në 36 të tilla? Në fund të fundit, kjo BE e re jo vetëm që do të ishte më e madhe, por ajo do të ishte edhe më e larmishme.
Debatit të zgjerimit nuk i kanë munguar kurrë çështjet e determinizmit gjeografik. Por, duke njohur avantazhet gjeopolitike dhe ekonomike të anëtarësimit më të gjerë, BE-ja u përpoq të shmangte konfliktet e mundshme jo duke përjashtuar vendet në baza gjeografike, por duke përditësuar politikën e saj të anëtarësimit për të përfshirë kushtëzimin. Nëse një vend dëshiron të anëtarësohet në BE, ai duhet të përmbushë disa standarde në një sërë fushash, nga të drejtat e pakicave deri te pavarësia e gjyqësorit. Kjo ndihmon për të shpjeguar se pse procesi i anëtarësimit të Turqisë ka ngecur pafundësisht, pavarësisht se kandidatura e saj është një çështje gjeopolitike.
A mundet Gjeorgjia, e cila aplikoi për anëtarësim në BE në vitin 2022, të jetë më e suksesshme në përmbushjen e kushteve për anëtarësim në BE? Kjo tani duket e pamundur, duke gjykuar nga përpjekjet e fundit të qeverisë për të miratuar një ligj të frymëzuar nga Rusia për “agjentët e huaj”, i cili kërkon që grupet e shoqërisë civile dhe mediat e pavarura që marrin më shumë se 20 për qind të financimit të tyre nga jashtë, të regjistrohen si organizata që mbajnë interesat e një fuqie të huaj”. Megjithëse ligjit i është vënë vetoja nga presidentja, Salome Zourabichvili, dhe, më e rëndësishmja, ka shkaktuar protesta masive nga një popullsi që mbështet në masë të madhe pranimin në BE, qeveria duket e palëkundur dhe po e çon para projektligjin.
Serbia zor se është në një pozitë më të mirë. Megjithëse vendi ka qenë një kandidat për anëtarësim në BE që nga viti 2012, vetëm 33 për qind e serbëve duan të anëtarësohen, sipas një sondazhi të vitit 2023. Xi gjithashtu u ndal në Beograd gjatë turneut të tij të fundit evropian, duke nënshkruar një marrëveshje për të ndërtuar një “të ardhme të përbashkët” me Serbinë.
Sa i përket Ukrainës, lufta e saj e vazhdueshme me Rusinë nuk është e vetmja pengesë për anëtarësimin në BE. Do të nevojiteshin reforma të gjera ekonomike dhe të qeverisjes për të përmbushur kriteret e anëtarësimit. Për më tepër, sektori i madh bujqësor i vendit ka ngritur shqetësime konkurrence midis fermerëve të BE-së.
Që një BE e re dhe më e madhe të funksionojë, do të nevojiten zgjidhje kreative. Shumë kanë mbështetur një “Evropë më të shpejtë”, në të cilën vendet anëtare lëvizin drejt integrimit me ritmin e tyre, me një grup vendesh pararojë që kryesojnë rrugën. Por në mungesë të një vizioni të përbashkët për të ardhmen – që do të thotë objektiva të ndryshëm, jo vetëm kapacitete të ndryshme për integrim – ajo që vërtet nevojitet është një “Evropë me gjeometri të ndryshueshme”, e cila ofron një qasje më pragmatike ndaj integrimit përballë dallimeve të papajtueshme.
Sot BE-ja rrezikon të bëhet tabela e shahut në të cilën luhen betejat midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës, në vend që ajo të jetë vetë një lojtare. Mënyra se si do të drejtohet debati i zgjerimit – duke përfshirë suksesin e saj në përditësimin dhe riorganizimin e vendimmarrjes – do të ndihmojë në përcaktimin nëse ky rrezik konkretizohet.
Is Europe Too Big for Further Enlargement?