Nga Gjergj Fishta
“Gomari i Babatasit”, u botua në situatë që përkonte me beteja të ashpra politike rreth formës që do të merrte organizimi i ardhshëm shtetëror.
Kritika fishtjane me ashpërsinë e saj, që nuk fal askënd, lëshoi mbi kokat e deputetëve, ministrave, gjithfarë zyrtarëve të kohës, talljen, fyerjen, sharjen, nëmën e mallkimin, ironinë, sarkazmën, satirën. Për këto dhe shumë arsye të tjera, vlerat e këtij libri janë të shumëfishuara edhe në ditët tona
(Pjesë e poemës dramatike “Gomari i Babatasit”, botuar për herë të pare në shkodër, më 1923. Vepra u botua në krizat e mëdha politike e sociale në Shqipëri për çka Fishta nuk kursen kritikën ndaj keqbërësve dhe nëpërkëmbjes së vendit)
Ju rrugaça e sallahana
vagabonda, shakllabana,
rriqna t’ndyet, mikrobe të kqij
qi të mjerës ksaj Shqypni
thellë hi i keni në mushkni
pa dhimbë gjakun tuj ia pi,
por der kur, bre batakçi!
Bre coftina, kalbë mbi dhè
der kur ju, t’u tallë npër ne,
do t’na qelbni fis e atdhè?
Ah! Bre ju… nuk dij shka u kjoftë,
se tashma jemi tue u njoftë,
se kush jini e shka jini
se kah shkoni e se kah vini
plang e shpi se kah i kini
e sa pare ju ban gjaku:
se për ju, po, duhet laku,
për me u vjerrë o kund m’ndoi shpat!
Deri dje, pa kmishë mbi shtat,
me’i gjysë setre t’pa astar,
lshuemum krahve kalavar
e me’i komçë t’njitme në grykë:
pantallonat me “gjyslykë”
edhe kto lidhuna me’i spagë:
shtatit rreshkë e ba saragë,
t’tanë gordec e berbalec
pa ndo’i msim, e pa ndonji dije,
me’i fillore a nji iptadije,
erz e shpirt qitun nën themër:
turq a sllav a grek me zemër,
falun barkut veç Shqypnisë,
si ajo marrja e t’gjith njerzisë…
tuj u shitë ju për gjith treg,
sod na mbahi “Skandërbeg”,
e ngërhucë, goditë, limue,
rrue, qethë, pipirique,
tash n’”smoking”, e tash në “bon-jour”
ju, qi dje s’kishit ushkuer
me lidhë brekët me nder me thanë
m’sahan t’huej gjithmonë tue ngranë,
rrugën krejt na e keni xanë,
ke na shkoni pash e m’pash,
edhe besa me “gulash”
me “mafishe” e me “sultjash”,
me “kjumshtuer” e me “hashurè”,
“kofsha gjelash” ngreh kubure,
“tarator”, “pilaf me kos”,
“mish me qepë” e “majdanos”
“shishqebap”, “brizolla viçi”,
“kunguj t’mbushum”, “kuzuici”,
“kabuni”- e “muhalebi”.
Barku sod ju rri ju kodër,
kargatisë e bamun lodër:
dersa ata burrat e dheut,
qi për jetë e nderë t’Atdheut
kanë ra n’luftë si shqipe t’leta,
kanë shkri gjà e shpija t’veta,
tanë tuj dekë rrugave unit,
me iu dhimbë gurit e drunit.
Përse, po, kta matrahula,
kta shqiptarë, shqiptar kah ksula,
n’vend qi ju me u vu n’konop,
a se brinjt m’jau zbru me shkop,
a, mos tjetër, me u ngushtue
me xjerrë zhuri kund m’ndo’i prrue
për me shtrue ndo’i rrugë të shtetit
a me dlirë ndo’i skele detit,
lavjerrë buz’sh, harru si viça
kqyrin m’ju si t’ishi ogiça,
për me u prì udhës s’qytetnisë
e me i sjellë t’marën Shqypnisë.
Ani kush, pra, me i pri kombit:
ju, do pyka, bij prej llomit
qi “shqiptarë” vedit i thoni,
jo pse ju Shqipninë e doni,
jo pse ju ndo’i send kuptoni
shka asht Atdheu e shka asht Liria,
shka asht Vllaznija a Barasija,
Përparimi e Qytetnia,
veç pse ende deri m’sot
nji tyran s’po e gjeni dot,
nën kambë t’cillit ju me u shtrue,
se un tashma jam regjë me jue,
jau njof shpirtin deri m’palc,
pleh i ndytë me u bartun n’shalc
e me u qitë jashta Shqypnije!