Në filmin shqiptar “Yjet e netëve të gjata” (1972 me regjisor e skenarist Viktor Gjika në rolet kryesore: Tinka Kurti, Sandër Prosi, Pandi Raidhi, Llazi Serbo, Esat Teliti, Petrika Riza, Jani Skorovoti, Dhimitër Orgocka, Kadri Pirro, Thimi Filipi, Lec Shllaku, Rikard Ljarja, Niko Kanxheri, Nazif Tale, Guri Kamenica, Eglantina Kume, Justina Aliaj, Sheri Mita, Ilia Shyti, Jani Riza, Sokol Çami, etj.) tregohet historia e një nëne trime si dhe bijve të saj trima, që dhanë jetën për atdheun.
Eshtë rastet e në historinë e kinematografisë sonë, ku heroi i filmit, i gjallë, jepet me emrin e vërtetë.
Ishte ky një nderim për nënë Pashakon, e njohur në krahinën e vet si Pashako Selman Orhanaj, e cila i dha vatanit bijtë e saj.
Regjisori Viktor Gjika çdo ditë e më shumë bindej se Tinka ishte aktorja më e përshtatshme për të luajtur Nënë Pashakon, sepse ishte aktore me potencë, e fuqishme, me ngarkesë të madhe emocionale dhe e aftë për të realizuar edhe këtë rol të vështirë. Por duhej të plotësonte dhe disa elementë të tjerë të nevojshëm: ta njihte nga afër këtë nënë heroinë.
– Tinka, ne të tjerët do të shkojmë në Voskopojë, kurse ti, siç me ke thënë, të shkosh e të banosh ca ditë në shtëpinë e nënë Pashakos, apo jo?
Viktori e kishte kuptuar qëllimin e Tinkës, sepse një ditë ajo ia kishte shprehë këtë dëshirë.
– Po, kam nevojë të njihem me të, – iu përgjigj Tinka. – Veçse kam një kërkesë dhe e dua prej teje si Viktor, si shok, që të më bëjsh një nder: që në dublin e parë, po të mos jesh i kënaqur, të më largosh nga filmi e të më thuash që nuk bëj për këtë rol.
– Ta jap fjalën, por kam besim se nuk ka për të ndodhur…- dhe Viktori bëri buzën në gaz.
Takimi i parë i Tinkës me nënë Pashakon atje në Pirgun e largët dhe të thellë i krijoi asaj emocione që asnjëherë nuk i kishte provuar. Pati shqetësimin e natyrshëm se si do të jetonte mes njerëzve të panjohur, por menjëherë ky shqetësim iu zhduk.
– Eja, moj bijë, jeto këtu me ne…- i tha nëna plakë Tinkës me një përzemërsi e ngrohtësi që e bëri Tinkën të lehtësohej nga ngarkesa e madhe e asaj dite.
Që ditën e parë, krahas mikpritjes së veçantë që ndjeu në këtë shtëpi, ajo u ngarkua në mendje e në zemër me peshën e përgjegjësisë për rolin më shumë se më parë. Tashti e shihte të vërtetën në sy. Ndërsa më parë e shihte rolin si një vegim, si diçka ende të pakapshme e disi të largët, tashti duhej të hynte në të me gjithë qenien e saj, duhej të mishëronte çdo grimcë sado të imtë të trupit e të shpirtit të kësaj plake, tashti duhej të bëhej Nënë Pashakoja e vërtetë.
Po, Tinka Kurti duhet të “quhej” Nënë Pashako.
Prandaj Tinka jetoi gjatë me Nënë Pashakon, atje, në shtëpinë e saj, në fshatin e largët malor. Hante me të dhe ndiqte me vëmendje çdo veprim të saj, e shoqëronte në çdo hap të saj, kudo ku shkonte, me këdo që takohej. Vrojtonte se si ecte, si fliste, si gëzohej e si hidhërohej. Dhe jo vetëm kaq.
Tinka zgjohej heret në mëngjes, ashty si vajzat dhe nuset e shtëpisë. Punonte si ata, në të gjitha veprimet që ka një shtëpi fshati. Ato përpiqeshin të mos e lejonin, por Tinka ngulte këmbë.
Tinka i qëndronte në minder krejt pranë, i kapte duart e saj të thara nga mosha, i shtrëngonte në duart e saj dhe e shikonte drejt e në sy. Edhe pse ishte 100-vjeçe, sytë i kishte të njomë, tërë lëngë, dhe të dukej se ishin lot. Jo, kishte vite e vite që ajo i kishte sytë të tharë, nuk kishte më lot, por ata sy të shndritshëm kishin një dritë që nuk shuhej kurrë, prandaj kur fliste për të kaluarën, dukeshin me lëng, me lëngun e jetës së kaluar sikur të ishin mbledhur në ta të gjithë ujrat e burimeve të Pirgut.
Kur erdhi koha për të fjetur, Tinka mori një vendim. Të shtrihej edhe ajo në të njëjtin shtrat, të flinte me të, të mbulohej me të njëjtin jorgan, të mbështeste kokën në të njëjtin jastëk, të bisedonin deri vonë, të dëgjonte më mirë zërin e saj, të thithte frymën e saj dhe t’i shihte më pranë rrudhat e shumta rë fytyrës së saj, deri sa t’i zinte gjumi.
Tinka përpiqej që ajo të mos t’ia shihte lotët asaj. Lot në sy, thika në zemër. Tronditje të tmerrshme në shpirt, sado që përpiqej të qëndronte. Duke shtrënguar dhëmbët nga dhimbja, u përpoq të përmbledhte tërë fuqitë dhe aftësitë e saj. Mezi e përmbante veten që të mos shpërthente në vaj.
– Mjaft më, të lutem nënë, mjaft tregove sot. Kemi përsëri kohë, – përpiqej ta qetësonte nënën e mjerë.
Të nesërmen të njëjtat gjëra, nuset e vajzat nëpër punët e shtëpisë, Tinka në ndihmë të tyre, pastaj pranë e pranë me nënën. Naimi i paralizuar gjithnjë vështronte Tinkën dhe lëvizjet e saj. E shihte si një mysafir i veçantë i shtëpisë së tyre të varfër.
Dalani gjysmë njeriu…pothuejse i çmendur..(të tillë kishin mbetur nga torturat) herë hynte e herë dilte dhe bënte sikur edhe ai punonte në këtë shtëpi.
– M’i vranë tre djemtë, moj bijë, m’i vrau dushmani, që mos qoftë. Por më mbeten këta që sheh dhe shyqyr zotit e kam shtëpinë plot, me nipa e me mbesa. Por mortjen e kam gjithnjë para syve. E sheh Naimin e paralizuar. Kujt i duhet jeta e tij? E sheh Dalanin e çmendur që sillet vërdallë? E nënëzeza jeton akoma. O si nuk më merr o vdekje e ngratë, e bardhë…- binte në dëshprim ndonjëherë në të rrallë. Por bisedat e saj ishin të çuditshme. Të forta, të qëndrueshme.
Atë ditë që do të vinte ekipi i xhirimit për të marrë Tinkën ishte dita e pesëmbëdhjetë e saj në këtë shtëpi. Autobuzi i verdhë i Kinostudios nuk mund të ngjitej lart, te shtëpia. Në qendër të fshatit, ku u ndalën aktorët, u mblodh i gjithë fshati. Aktorët u ngjitun lart, për një vizitë në shtëpinë e nënë Pashakos. Tinka i priti aty. Kërkonte të shihte reagimin e saj kur t’i kishte përpara një e nga një. I pari hyri Sandër Prosi, “vëllai i saj”. Ai u përkul pak në prak të derës, nga që ishte më i gjatë.
– Kush është ky që hyri?- tha nënë Pashako.
– Vëllai yt, moj nënë, – tha menjëherë Tinka. Ai kishte pak vite që kishte vdekur dhe nëna u trondit shumë, veçanërisht kur ai u përkul, tamam si ai. “Edhe fytyrën e paska si ai”, – mendoi në çast nënë Pashakoja. I kishin thënë se do të bëhej një film për të, por ajo nuk e dinte se ç’është filmi. Por me inteligjencën dhe intuitën e saj, e shikoi me vërejtje dhe me një përqëndrim që fliste shumë, pastaj i tha:
– E more vëlla, pse më ike edhe ti? Unë e kam ndierë shumë nevojën tënde.
Të pranishmit u tronditën shumë. Ajo gjithsesi qëndronte e fortë dhe nuk jepej.
Në dhomë futet aktori Petrika Riza.
– Po ky kush është?
– Ai jam unë, nënë, Naimi, – foli Naimi i paralizuar.
Nëna e shkretë kë të shihte më parë. Naimin gjysmë “të vdekur” që dergjej në shtrat prej vitesh e vitesh, apo “Naimin” e gjallë?
– Jeni të dy njëlloj, por njeri i shtrirë e tjetri në këmbë, – foli ajo me zor e me dhimbje të fortë.
Kur hyri Llazi Serbo që do të luante Dalanin, të çmendurin, nëna lëvizi sytë herë te njeri e herë te tjetri. Kë të besonte e kë të pranonte për djalë? “Oh, e mjera unë!” – tha si me vete.
Hyrjen e Metos, të djalit që kishte shkuar në luftë me këmbën e vrarë, nuk e vuri re. Sapo ia thanë, ajo nuk e shikoi në sy, por vështrimin plot dhimbje e drejtoi nga thembra e tij:
– A t’u shërua këmba, more bir? Si ece, djali im i shkretë, në ato male, me atë thembër të qelbëzuar. A të kujtohet se kur të sollën të vrarë, unë nuk të shikova në fytyrë, por të hoqa këpucën e të pashë këmbën e sëmurë? A të kujtohet?
Tafili, Jani Skorovati, sapo hyri i dha dorën dhe e pa drejt në sy:
– Si je nënë? – vetëm ky foli deri atëherë.
Ajo e pa dhe u ngrit në këmbë. E kuptoi se ishte Tafili, Tafili i saj i dashur që e ndiente në shpirt goditjen e asaj përplasjeje. Jani Skorovati ngjasonte krejt me Tafilin, prandaj e kishte marrë regjisori nga gjykatës dhe e kishte bërë aktor.
Nënë Pashako, krejt e përhumbur, i vuri dorën prapa kokës dhe duke kërkuar “plagën”, i tha:
– Falma o bir, nëna jetoi shumë dhe pa shumë keq. Dhe s’desha kurrë të vdisja pa më falur ti fajin që kam bërë, a mund të bëjë një nënë atë që kam bërë unë? Po unë kisha arsye, bir, të mohova ty për të shpëtuar fshatin e së bashku me të edhe vëllezërit tuaj. Ata jetojnë, por ti po e shef se si janë.
Grupi i aktorëve, së bashku me Tinkën u largua pas pak. Edhe ndarja qe shumë e përmallshme….