Kur rrobat e John Stonehouse u gjetën në një grumbull në plazhin e Miami më 20 nëntor 1974, shumë njerëz hamendësuan se deputeti i Parlamentit të Mbretërisë së Bashkuar ishte mbytur gjatë notit – derisa u shfaq i gjallë dhe i shëndetshëm në Australi në prag të Krishtlindjeve. Në Histori shikon përrallën më të çuditshme se sa trillim të njeriut që vdiq dy herë.
Kur John Stonehouse hartoi planin e tij për t’u zhdukur plotësisht, ai ishte një njeri i trazuar. Karriera e tij politike kishte ngecur, marrëdhëniet e tij të dyshimta të biznesit e lanë atë përballë shkatërrimit financiar, ai u akuzua si spiun komunist dhe se ai kishte një lidhje jashtëmartesore me sekretaren e tij. Në një lëvizje të huazuar nga romani i Frederick Forsyth, Dita e Çakallit, Stonehouse vodhi identitetin e dy të vdekurve. Ai udhëtoi në një rrugëtim pune në Miami, ku u zhduk, në nëntor 1974, më pas hipi në një aeroplan tjetër për në Australi. Mashtrimi zgjati pak më shumë se një muaj. Ishte aristokrati britanik Lord Lucan, një tjetër i arratisur famëkeq që u zhduk në të njëjtën kohë, i cili do ta çonte pa dashje që ai të kapej në Australi.
Dhe si i shpjegoi Stonehouse veprimet e tij? Anëtari britanik i Parlamentit këmbënguli për BBC në janar 1975 se ai ishte në “një turne faktmbledhës, jo vetëm në aspektin gjeografik, por në aspektin e brendësisë së një kafshe politike”.
Për publikun britanik në fund të viteve 1960, ai duhet të jetë dukur si një njeri që i kishte të gjitha. Drejtori i Përgjithshëm i Postës në moshën 43-vjeçare, me një grua magjepsëse dhe tre fëmijë, u përfol si kryeministër i ardhshëm i Partisë Laburiste. Ai ishte njeriu që mbikëqyri futjen e pullave të klasit të parë dhe të dytë, por për karrierën e tij politike, ai rol ishte aq i mirë sa ishte.
Kalbja filloi kur një i braktisur nga Çekosllovakia komuniste pretendoi në vitin 1969 se vendi e kishte rekrutuar deputetin si informator. Stonehouse protestoi për pafajësinë e tij ndaj kryeministrit Harold Wilson, i cili e besoi atë. Akuza të tilla ishin të përhapura gjatë Luftës së Ftohtë, por reputacioni politik i Stonehouse u dëmtua. Kur Partia e Punës humbi zgjedhjet e përgjithshme të vitit 1970, nuk kishte asnjë vend për Stonehouse në stolin e përparmë të opozitës. I zhgënjyer, ai vendosi t’i kushtonte më shumë kohë interesave të tij të biznesit në Londër – kryesisht shërbimet e eksportit që kishte zhvilluar përmes lidhjeve të tij ndërkombëtare.
Në vitin 1971, lufta e Bangladeshit për pavarësi nga Pakistani ndezi Stonehouse me një entuziazëm të ri. Ai u përfshi emocionalisht në kauzën Bengalisht, duke u bërë një figurë aq e njohur dhe simpatike atje, saqë kur mbaroi lufta, ai u bë qytetar i shtetit të ri si shenjë respekti. Ky ishte vetëm fillimi.
Atij iu kërkua të ndihmonte në krijimin e British Bangladesh Trust, një bankë që do të ofronte shërbime për njerëzit bengali në Britani. Por mënyra se si po operohej banka më vonë tërhoqi komente kritike nga një gazetë e së dielës dhe tërhoqi hetues nga Skuadra e Mashtrimit dhe Departamenti i Tregtisë dhe Industrisë në Londër. Publiciteti i keq dhe këto hetime zyrtare trembën shumë nga mbështetja e bankës, duke e lënë Stonehouse thellësisht të dëshpëruar dhe duke ndjerë se ai po humbiste gjithashtu respektin e kolegëve deputetë.
Ai sajoi një plan për të shpëtuar nga e gjithë kjo. Së pari, ai falsifikoi një kërkesë për pasaportë në emër të Joseph Arthur Markham, një punëtor shkritore që kishte vdekur së fundi në zonën e tij elektorale të Walsall, në West Midlands të Anglisë. Ai e ktheu këtë identitet të ri në një konsulent eksporti global me llogari bankare në Londër, Zvicër dhe Melburn. Më pas ai krijoi një identitet tjetër në emër të Donald Clive Mildoon, i cili gjithashtu sapo kishte vdekur në Walsall. Për të ndihmuar në financimin e kësaj jete të re, Stonehouse transferoi sasi të mëdha parash nga bizneset e tij në një sërë llogarish bankare.
‘Një personalitet i ndarë’
Më 20 nëntor 1974, Stonehouse u zhduk ndërsa, me sa duket, po notonte në det në Miami, Florida. Nga 49-vjeçari nuk kishte asnjë gjurmë përveç grumbullit të rrobave që la pas në plazh. A u përfshi nga oqeani? A u vra dhe u fut brenda një blloku betoni të gjetur pranë Miami Beach? A ishte rrëmbyer?
Gruaja e tij Barbara nuk kishte asnjë dyshim se kishte ndodhur një aksident tragjik. Ajo tha për BBC News: “Kam dëgjuar disa thashetheme të jashtëzakonshme dhe të gjithë janë aq shumë jashtë karakterit me personalitetin e bashkëshortit tim, saqë thjesht nuk ia vlen t’i përgjigjemi apo ia vlen të mendohen. Jam e bindur në mendjen time se ishte një aksident me mbytje.”
Në Londër, policia kishte dyshimet e veta. Sheila Buckley, sekretarja 28-vjeçare dhe e dashura sekrete e Stonehouse, vazhdoi t’u këmbëngulte miqve se ai kishte vdekur, por ajo e dinte historinë e vërtetë: disa nga rrobat e saj ishin paketuar në një bagazh dhe ishin dërguar në Australi një muaj më parë nga telefonata transatlantike prej tij, dhe ajo i kishte dërguar gjithashtu letra gjysmë të koduara përmes njërës prej dy bankave të tij australiane. Ishte pasja e atyre dy llogarive bankare me emra të ndryshëm, Markham dhe Mildoon, ajo që përfundimisht e vuri policinë e Melburnit në gjurmët e tij. Në atë kohë, ata ishin në kërkim të bashkëmoshatarit famëkeq të zhdukur Lord Lucan, i cili rastësisht u zhduk më 8 nëntor pasi vrau dadon e fëmijëve të tij. Fillimisht, policia mendoi se anglezi i dëshpëruar që u pa duke firmosur çeqe të dyshimta mund të ishte ai.
Ndërsa zhdukja e Lucan ka vazhduar të mistifikojë policinë për 50 vjet, misteri i Stonehouse zgjati pak më shumë se një muaj. Në prag të Krishtlindjes, Stonehouse duhej të rrëfente identitetin e tij të vërtetë. Më vonë, në selinë e policisë së Melburnit, ai pyeti nëse mund të telefononte gruan e tij në MB. Edhe pse ai nuk e kuptoi atëherë, biseda telefonike në të cilën ai bëri zbulimin e tij bombë ndaj saj ishte incizuar.
Ai tha: “Përshëndetje e dashur. Epo, ata morën identitetin tim të rremë këtu. Nga e gjithë kjo do të kuptoni se ju mashtrova. Më vjen keq për këtë, por në një farë kuptimi më vjen mirë që gjithçka mbaroi.”
Për disa ditë Stonehouse u mbajt në një qendër paraburgimi përpara se të bashkohej në Australi me familjen e tij dhe më vonë nga me të dashurën e tij.
Një muaj pas rishfaqjes së tij, ai u ul për një intervistë me korrespondentin e BBC-së në Australi, Bob Friend. Ai fajësoi veprimet e tij se kishte zhvilluar një “personalitet të ndarë, me personalitetin e ri që siguronte një çlirim të personalitetit të vjetër, i cili ishte nën stres dhe tendosje të përmasave të konsiderueshme”.
I pyetur se si mund t’i vinte gruan dhe familjen e tij në një ankth të tillë, ai tha: “Po përpiqesha – duke u zhdukur – t’ua bëja jetën më të lehtë… duke hequr disa nga tensionet që u dhashë atyre nga personaliteti im i vjetër.”
Stonehouse ishte ende një deputet, por hodhi poshtë çdo sugjerim që ai të hiqte dorë nga paga e tij parlamentare ndërsa ishte 12,000 milje larg zonës së tij elektorale. Ai tha: “Shumë deputetë shkojnë në vizita jashtë shtetit dhe bëjnë turne faktmbledhës. Unë kam bërë një turne faktmbledhës jo vetëm në aspektin gjeografik, por në aspektin e brendësisë së një kafshe politike. Tani ai turne mund të jetë shumë interesant dhe, djaloshi im, mendoj se justifikon plotësisht pagën e një deputeti nëse mund ta kuptoj historinë e përvojës sime.” Ai shtoi: “Unë mendoj se një deputet, si çdokush tjetër në çdo punë tjetër, ka të drejtë për njëfarë konsiderate gjatë një periudhe kur ai ka një lloj sëmundjeje.”
Ti vdes vetëm dy herë
Për shtatë muaj, Stonehouse u përpoq të qëndronte në Australi, por ai përfundimisht u deportua dhe u shoqërua në shtëpi nga detektivët e Scotland Yard. Në gusht 1976, pas një gjyqi maratonë 68-ditor me akuza në lidhje me bizneset e tij të dështuara, ai u burgos për shtatë vjet për vepra të vjedhjes dhe mashtrimit. Ai u largua nga burgu tre vjet më vonë ndërsa kurohej nga një operacion në zemër, pasi kishte pësuar tre arreste kardiake gjatë kohës që ishte brenda.
Gruaja e tij u divorcua nga ai në 1978, dhe tre vjet më vonë ai u martua me Buckley, ish-sekretaren e tij. Ai vdiq për herë të dytë në 1988 – dhe këtë herë ishte e vërtetë. 62-vjeçari ishte rrëzuar tre javë më parë, pak para se të shfaqej në një emision televiziv për personat e zhdukur.
Por çfarë mund të thuhet për ato pretendime spiunazhi që e dëmtuan kaq shumë karrierën e tij politike? Në intervistën e tij në BBC pasi u rishfaq, ai hodhi poshtë si “qesharake” idenë se ai kishte qenë spiun i Çekosllovakisë. Edhe sot e kësaj dite, vajza e tij Julia hedh poshtë çdo pretendim se ai u ka transmetuar informacione fuqive të huaja dhe në vitin 2021 ajo shkroi një libër në mbrojtje të tij. Historiani i Kembrixhit Prof Christopher Andrew është një nga të paktët njerëz që kanë parë dosjen e MI5 në Stonehouse; në historinë e tij të autorizuar të shërbimit të inteligjencës britanike në vitin 2009, ai arriti në përfundimin se Stonehouse kishte spiunuar vërtet për çekosllovakët.
Duke folur në vitin 2012, Prof Andrew i tha BBC-së: “Dëshmitë vërtet vendimtare erdhën në mesin e viteve 1990 kur shërbimi i inteligjencës çekosllovake, pasi u bë aleat, bëri publike disa nga dosjet e Stonehouse. Ata ishin goxha të zhgënjyer me cilësinë e inteligjencës që ai kaloi si ministër, kështu që listës së gjatë të njerëzve që John Stonehouse mashtroi, është thjesht e mundur që ne të mund të shtojmë emrin e inteligjencës çekosllovake”.
BBC