Nga Prof. Dr. Kristaq Xharo & Prof. Dr. Assoc. Blendi Lami
“Shërbimi i detyrueshëm ushtarak thyen barrierat e ndasive krahinore, klasore, financiare dhe kulturore. ”
Dan Glickman, “National Service Can Unite America”
Hyrje
Shërbimi i detyrueshëm ushtarak (kombëtar) është këtë kohë trendi më i dallueshëm në mënyrën e reagimit të shteteve ndaj situatave shumë të tensionuara ndërkombëtare, të cilat reflektojnë drejtpërdrejt në dy drejtime të dukshme: fuqinë e shteteve (hard power) dhe kohezionin social të tyre (soft power).
Kjo erë e re po fryn kohët e fundit në Evropë, aty ku zakonisht nisin e përfundojnë luftërat e mëdha, që po përfundon periudha kantiane (paqja e përjetshme) e tashmë po ndihen ethet e një tronditjeje të madhe. Kjo situatë po trajtohet dendur nga studiues e analistë nga shumë vende, por edhe autoritetet më të larta politike, sidomos më ato shoqëri që përherë e më shumë po zhytem në një krizë të thellë vlerash. Në kërkim të një mundësie për të reaguar ndaj këtyre sfidave ofrohet opsioni i shërbimit të detyrueshëm ushtarak. Nuk është një tendencë po zhvillim që e gjen në veri e në jug, lindje e perëndim ku edhe rajoni ynë është përfshirë plotësisht.
Në këtë studim është trajtuar një literaturë e pasur me autorë klasikë dhe bashkëkohorë si Machiavelli, Rousseau, Clausewitz deri te Huntigton, Mosco, Toffler e autorë të tjerë të cilët, ndonëse mbulojnë shkolla të ndryshme të mendimit politike, mbështesin idenë e shërbimit të detyrueshëm ushtarak.
Keep Watching
Metodologjia
Hulumtimi adopton një metodologji krahasuese, duke analizuar përvojat e vendeve me qasje të ndryshme ndaj shërbimit të detyrueshëm. Rastet studimore përfshijnë Suedinë e vende të tjera nordike, të cilat rivlerësuan rekrutimin e detyrueshëm, por edhe Shtetet e Bashkuara, ku ekziston zbatimi selektiv. Studimi përdor analizë cilësore të dokumenteve historike, dokumenteve të politikave dhe të dhënave të opinionit publik për të kuptuar dimensionet shoqërore, kulturore dhe politike të shërbimit të detyrueshëm ushtarak. Intervistat me ekspertë dhe politikëbërës ofrojnë të dhëna që krijojnë këndvështrime të spikatura për trajtimin e këtij aspekti.
Gjetjet kryesore
Gjetjet e hulumtimit nxjerrin në pah qasjet dhe qëndrimet e ndryshme ndaj shërbimit të detyrueshëm ushtarak. Vende si Suedia dhe Norvegjia, me rekrutim aktiv, shfaqin mbështetjen publike përmes referendumeve, duke theksuar rolin e rekrutimit në nxitjen e kohezionit kombëtar. Në të kundërt, Shtetet e Bashkuara, pa draft aktiv, shfaqin debate mbi liritë individuale dhe pengesat e mundshme të trajnimit të detyruar ushtarak. Rezultatet synojnë të ofrojnë një kuptim të nuancuar të rezultateve dhe implikimeve të modeleve të ndryshme të rekrutimit.
Mbështetësit argumentojnë se shërbimi i detyrueshëm ushtarak nxit unitetin në nivel shoqëror dhe kombëtar. Ai u siguron individëve përvoja dhe sfida të përbashkëta, duke nxitur një kuptim të përbashkët të përgjegjësisë qytetare. Ky kontekst i përbashkët ndihmon në ndërtimin e një ndërgjegjësimi kolektiv për atë që kërkohet për t’i shërbyer vendit dhe shoqërisë, veçanërisht përballë kërcënimeve të ndryshme.
Përtej aftësive teknike, jeta në ushtri u mëson individëve zakone të rëndësishme të jetës dhe tipare të disiplinës. Trajnimi përfshin aspekte të tilla si përgjegjësia individuale, puna në grup, iniciativa, diversiteti, menaxhimi i stresit dhe ndërgjegjësimi kolektiv. Përkrahësit argumentojnë se rekrutimi i detyrueshëm siguron që një spektër i gjerë qytetarësh t’i fitojnë këto aftësi.
Learn more
Kundërshtarët argumentojnë se shërbimi i detyrueshëm ushtarak cenon vullnetin e lirë dhe të drejtat e qytetarëve. Mandati u mohon individëve autonominë për të vendosur nëse duan t’i nënshtrohen trajnimit ushtarak dhe t’u bashkohen forcave të armatosura. Kritikët theksojnë se mungesa e angazhimit vullnetar mund të rezultojë në cilësi më të ulëta të aftësive mes atyre që detyrohen të hyjnë në shërbim, duke çuar në vështirësi në rritje.
Shërbimi i detyrueshëm ushtarak shihet si i lidhur drejtpërdrejt me kapacitetet e fuqisë kombëtare si një komponent thelbësor i saj. Në kontekstin e Shqipërisë, ka një zhvendosje nga kampionët e mëparshëm politikë të pacifizmit në një njohje, se shërbimi i detyrueshëm është i ndërthurur me strategjinë kombëtare, duke theksuar rëndësinë e tij në adresimin e shqetësimeve të sigurisë me kalimin e kohës.
Debati për shërbimin e detyrueshëm ushtarak vlerësohet i nevojshëm dhe i rëndësishëm, edhe pse Shqipëria mund të jetë pas në kohë në adresimin e kësaj çështjeje. Ndjeshmëria e çështjes nënvizohet dhe mungesa e reflektimit paralajmërohet për shkak të pasojave të mundshme të dhimbshme.
Vendet fqinje në rajon veç pozicionit preferues në shërbimin e detyrueshëm vërehen se kanë në prioritet disbalancën e fuqisë dhe shfaqin kapacitete të rritura në ‘hard power’ pavarësisht sfidave ekonomike. Angazhimi për rritjen e fuqisë konvencionale, përvetësimin e armatimit modern dhe zgjerimin e buxheteve ushtarake është i dukshëm. Konteksti gjeopolitik dhe dinamika e sigurisë në rajon kontribuojnë në urgjencën e adresimit të shërbimit të detyrueshëm.
Shërbimi i detyrueshëm vlerësohet si një institucion thelbësor për nxitjen e identitetit dhe unitetit kombëtar, veçanërisht në një vend ku mungojnë institucionet formale ose joformale të këtij konteksti. Ai shihet si një sensor balancues, duke bashkuar individë me prejardhje të ndryshme socio-ekonomike dhe duke rrënjosur një ndjenjë të përgjegjësisë së përbashkët për kombin.
Ky aspekt u referohet praktikave ndërkombëtare, duke vënë në dukje se vendet anëtare të NATO-s dhe BE-së zbatojnë modele të ndryshme të shërbimit të detyrueshëm të përcaktuar nga referencat e tyre kombëtare.
Hulumtimi ynë provon hipotezën se shërbimi i detyrueshëm si element i ‘hard dhe soft power’ promovon vlerat më të larta kombëtare dhe shërben si një mjedis unik për zhvillimin e një kuptimi të thellë të identitetit, kulturës dhe interesave kombëtare.
Diskutim
Seksioni i diskutimit eksploron aspektet e shumanshme të shërbimit të detyrueshëm ushtarak, duke marrë parasysh ndikimin e tij në kohezionin shoqëror, identitetin kombëtar dhe zhvillimin individual. Trajtohen argumentet pro dhe kundër rekrutimit, duke peshuar përfitimet që burojnë nga përgjegjësia e përbashkët dhe krenaria kombëtare ndaj shqetësimeve për liritë individuale. Diskutimi synon të ofrojë një pasqyrë gjithëpërfshirëse të debatit të vazhdueshëm dhe implikimeve të tij në kontekstin më të gjerë të sigurisë kombëtare.
Avantazhet
1. Për sa i përket, dimensionit të unitetit kombëtar, shërbimi i detyrueshëm stimulon ndjenjën e përgjegjësisë të përbashkët, pasi bashkon qytetarët me prejardhje dhe formime të ndryshme në një kauzë të përbashkët, si dhe promovon një ndjenjë barazie, pasi individë me sfond të ndryshëm social, ekonomik, kulturor dhe fetar shërbejnë krah për krah.
2. Për sa i përket, dimensionit të mbrojtjes, ofron ekspertizë për individë të trajnuar për mbrojtjen kombëtare në kohë emergjencash ose konfliktesh, gjë që rrit kapacitetet ushtarake të vendit, si dhe kontribuon në krijimin e një force mbrojtëse më të fortë dhe më të përgatitur, e cila është thelbësore për ruajtjen e sigurisë kombëtare.
3. Për sa i përket, dimensionit të formimit të karakterit, të rinjtë fitojnë disiplinë deh aftësi udhëheqëse, si dhe mësojnë aftësi për zgjidhjen e problemeve, menaxhimit të stresit dhe përshtatshmërisë.
4. Për sa i përket, dimensionit të angazhimit qytetar, shërbimi rrënjos tek të rinjtë ndjenjën e detyrës dhe përgjegjësisë ndaj kombit, si dhe inkurajon një kuptim më të thellë të vlerave, kulturës dhe interesave kombëtare të vendit.
5. Për sa i përket, dimensionit të kohezionit social, ndihmon në kapërcimin e barrierave shoqërore, krijon një përvojë të përbashkët midis grupeve të ndryshme brenda popullsisë, si dhe formon ndjenjën e komunitetit dhe mirëkuptimit të ndërsjellë midis qytetarëve.
Dizavantazhet
1. Për sa i përket dimensionit të lirive individuale, shërbimi mund të shkelë liritë individuale pasi qytetarët detyrohen të shërbejnë kundër vullnetit të tyre, gjë që cenon zgjedhjet personale; kritikët argumentojnë gjithashtu se individët duhet të kenë të drejtën të vendosin nëse do të marrin pjesë ose jo në shërbimin ushtarak.
2. Për sa i përket dimensionit të aftësive profesionale, disa argumentojnë se rekrutët mund të mos fitojnë të njëjtin nivel kapacitetesh si personeli ushtarak profesional, gjë që rrezikon efektivitetin e forcave të armatosura. Sipas tyre, për shkak të shërbimit të detyruar, individë mund të demotivohen, gjë që ndikon në cilësinë e përgjithshme të ushtrisë.
3. Për sa i përket dimensionit të kostove, ka kritikë që thonë se një sistem rekrutimi mund të jetë i kushtueshëm dhe mund të mos jetë aq efikas sa një ushtri profesionale. Këta shtojnë se burimet financiare për rekrutim mund të përdoren në mënyrë më efektive në fusha të tjera.
4. Për sa i përket dimensionit të problemeve sociale, shërbimi i detyrueshëm ushtarak mund të dëmtojë arsimimin karrierën e të rinjve; këta kritikë nënvizojnë gjithashtu se rekrutimi mund të krijojnë në trazira sociale ose pakënaqësi midis atyre që dërgohen në ushtri pa dëshirën e tyre.
5. Për sa i përket dimensionit të ndryshimi të dinamikës së sigurisë, në një infrastrukturë sigurie që ndryshon me shpejtësi, kritikët argumentojnë se modeli i rekrutimit mund të mos jetë i përshtatshëm për adresimin e sfidave moderne të sigurisë; sipas tyre, natyra e konflikteve bashkëkohore mund të kërkojë aftësi më të specializuara që rekrutët mund të mos i posedojnë.
Rrjedhimisht, vendimi për realizimin e shërbimit të detyrueshëm ushtarak duhet të marrë në konsideratë balancimin e këtyre argumenteve dhe vlerësimin e kontekstit dhe nevojave unike të secilit vend – dhe një vend si Shqipëria ka specifikat e veta.
Për një vend të vogël si Shqipëria, zbatimi i shërbimit të detyrueshëm ushtarak konsiderohet si domosdoshmëri për disa arsye bindëse. Së pari, numri i kufizuar i popullsisë në kombet më të vogla paraqet sfida në mbajtjen e një force të qëndrueshme ushtarake të qëndrueshme vetëm nëpërmjet rekrutimit vullnetar. Shërbimi i detyrueshëm ushtarak siguron një fluks të vazhdueshëm të personelit të trajnuar, duke krijuar një grup më të madh individësh të gatshëm për të kontribuar në mbrojtjen kombëtare në kohë nevoje. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për vendet e vogla që mund të përballen me kërcënime të jashtme ose paqëndrueshmëri rajonale, ku një forcë të gatshme dhe të trajnuar në mënyrë adekuate është imperativ për sigurinë kombëtare.
Së dyti, shërbimi i detyrueshëm ushtarak nxit ndjenjën e unitetit kombëtar dhe solidaritetit në vendet më të vogla. Përvoja e përbashkët e shërbimit në ushtri bëhet një faktor unifikues që kapërcen ndasitë sociale, duke bashkuar qytetarët nga prejardhje dhe formime të ndryshme për një qëllim të përbashkët. Në komunitetet më të vogla, ku kontributi i çdo individi është më i dukshëm dhe më me ndikim, rekrutimi mund të krijojë një ndjenjë të fortë përgjegjësie kolektive ndaj mirëqenies së kombit. Ky kohezion social jo vetëm që rrit elasticitetin e përgjithshëm të vendit, por gjithashtu ndërton një bazë për një reagim të unifikuar ndaj sfidave të mundshme të jashtme. Në thelb, shërbimi i detyrueshëm ushtarak duhet të jetë një kolonë e fuqishme që ndihmon shtetet e vogla për të kapërcyer kufizimet e burimeve, për të forcuar aftësitë mbrojtëse dhe për të krijuar një ndjenjë të identitetit kombëtar dhe unitetit midis qytetarëve.
Konkluzion
Si përfundim, shërbimi i detyrueshëm ushtarak ofron avantazhe të shumanshme që shtrihen në dimensione të ndryshme dhe kontribuon veçanërisht në unitetin kombëtar, kapacitetet mbrojtëse, formimin e karakterit të të rinjve, angazhimin qytetar dhe kohezionin social. Ndjenja e përgjegjësisë dhe barazisë së përbashkët që nxitet nga një shërbim i tillë për kombin, së bashku me ekspertizën e fituar për mbrojtjen kombëtare, ilustron ndikimin e tij pozitiv në sigurinë kombëtare. Disiplina, aftësitë drejtuese dhe detyra qytetare të rrënjosura tek të rinjtë stimulojnë zhvillimin e tyre personal dhe forcojnë strukturën kolektive të shoqërisë.
Për një vend të vogël si Shqipëria, domosdoshmëria për shërbimin e detyrueshëm ushtarak bëhet evidente. Sfidat të tilla si një numër i vogël i popullsisë kërkojnë një instrument që ndihmon në krijimi e një force efikase ushtarake. Për më tepër, një shërbim i tillë shërben si një katalizator për unitetin kombëtar, duke kapërcyer ndasitë sociale dhe duke nxitur një përgjegjësi kolektive për mirëqenien e kombit. Në kontekstin e një komuniteti të vogël, rekrutimi bëhet një mjet i fuqishëm për të kapërcyer kufizimet e burimeve, për të forcuar aftësitë mbrojtëse dhe për të krijuar një identitet të fortë kombëtar. Në fund të fundit, shërbimi i detyrueshëm ushtarak shfaqet si një element thelbësor për qëndrueshmërinë, sigurinë dhe unitetin e një vendi të vogël si Shqipëria.