Shfletime nga kujtesa…Radhat/ Nga Rrok Ndoja
Fjala “radhë” në vitet e socializmit kishte marrë kuptimin jo thjesht të nji mardhanieje renditjeje të elementeve të nji bashkësie, por edhe të nji vendi grumbullimi dhe qëndrimi, ku njerzit humbnin nji pjesë të konsiderueshme të kohës, domethanë të jetës. Në bisedat e ditës ishin frekuente shprehje të tilla si: “Ku asht nana? – Në radhë të bukës (djathit, peshkut …), “Ku je njoftë me këtë shokun? – Në radhë”, “Ku e ndigjove këtë lajm? – Ma tha njéni në radhë” (media), “Prej radhash vijmë, drejt radhash shkojmë!” (refren ironik në stilin e vargjeve revolucionare),
“Ku e paske shkye ashtu xhaketën? – Në radhë”, “Çka të ká syni, që t’asht nxi? – Hangra nji brryl në radhë të biletave” (por s’ka problem, nuk asht syni i pushkës!) etj.. Lista e ktyne shprehjeve mund të përmbante edhe: “Ishte burrë i mirë i ngráti, puntor i pafjalë, gjithë jetën keq ka hjekë, – në radhë pat dekë.” Sigurisht, fjalorët akademikë të asaj kohe nuk përfshinin këtë anë kuptimore dhe as ilustrime ksodore në regjistrin shpjegues të kësaj fjale.
Asht thuejse e gjithëpranueme se ai regjim e filloi me triska dhe e mbylli me tallona. Në vitet ’80 tek dyqani me tabelën BULMET nuk gjeje as qumësht, as kos, as djathë, as tlyen, as burrofresko, tek ai me tabelën USHQIMORE nuk gjeje as sheqer, as oriz, as kafe, as miell, as makarona, as groshë, as voj vegjetal (lene má ullinit), ndërsa në dyqanin ku shkruhej MISH hyje mbrendë dhe gjeje vetëm kasapin (shitësin).
Në të vërtetë, këto dyqane, gjatë nji intervali të kufizuem kohe, i tregtonin këta artikuj për popullatën në variantet: me listë, me tallon ose “të marrin kush të marrin”, por gjithçka në sasi të pamjaftueshme. Këtyne mungesave u shtohej edhe nji organizim a menaxhim skandaloz shitjeje e shpërndamjeje.
Më ka mbetë në mend nji vrojtim i hollë i mësuesit Sandër Gargjola në atë kohë: “Jena ambjentue në mënyrë të habitshme dhe s’na e vrásin veshin disa shprehje absurde si: “Po presim furnizimin”, “Shitësja ka shkue me marrë furnizimin”, po ashtu britma entuziaste: “Erdhi furnizimi!”. Dyqani kur hapet duhet të jetë i furnizuem dhe i gatshëm me shitë mallin, – kjo asht elementare!”
Edhe pse mungesat ishin (ultra)evidente, “syni vigjilent” vrojtonte kush flet, kush konteston, kush shpreh paknaqsi (mund ta pësoje keq). Diviza e dhanë (“Ç’thotë Partia …”) ishte: “Rri në rradhë, – urtë, pa fjalë! N’daç me folë, t’drejtën e ke: shaj armiqtë dhe lavdëro NE!”
Megjithëkëto në rradha, njerzit në komunikim me njéni-tjetrin pasqyronin realitetin dhe problemet ku atyne u dhimbte ma fort. Herë tue përdorë gjuhë ezopiane e herë të drejpërdrejtë. Kohë kishte boll, kështuqë kriste muhabeti rreth temave të ndryshme, sidomos prej nji pjese njerzish má të ndjeshëm dhe má ekspresivë; fjalëshumve, – po se po.
Në krahun e grave shkëmbeheshin eksperienca dhe receta të gatimit (kryesisht t’laknës dhe t’purrinit) mbi furnelat me vojguri (“ky s’po duket, kaloi muji”) në korridore të apartamenteve, ku bloza nxinte në tavan (“nevojtorja duel derman!”), jepeshin e merreshin info mbi basmat e fundit kineze e ma vonë turke, me të cilat u dukshe shik (për kto t’fundit, duhej mik), diskutoheshin marrëdhanie të vjehrrës me nusen e djaloshit (“tataloshit”), si vlon sherri ndër kunata (garë e fortë për “Miss Shamata”!), histori grash të lagjes a të qytetit, që kishin marrë zâ (“ku ká zâ, s’asht pá gjâ”) ose të tjerave që shpejt do t’u delte tymi (mandej: “s’ka tym, pá zjarm”), etj., etj..
Në krahun e burrave sporti, sidomos futbolli, zente nji hapsinë të madhe. Rreth kësaj teme kalohej koha me debate dhe batuta të llojllojshme. Ishte edhe komode, pa rreziqe. Megjithëkëtë “Dinamon” s’ishte fort e këshillueshme me e shá rándë se Tefa nuk e kishte cilsue kot “Monument që mbrohet nga shteti” (mund të lëndoheshin “engjëjt” e sigurimit për skuadrën e zemrës!).
Natyrisht bisedat aty preknin edhe aspekte të jetës së përditshme. Nuk mungonte as humori dhe e qeshuna, sikurse grindjet gjithashtu, që ndonjiherë agravonin deri në përplasje fizike. Episode të veçanta nga radhat përmenden edhe sot.
Po sjell nji bisedë të improvizueme që e kam ndigjue në radhë tek Dugajtë në Shkodër ndërmjet tre burrave mendjemprehtë dhe me humor, nji prej të cilëve ishte Jak Fistani, ndimësmjek i njohun.
– More burra, – filloi njéni prej tyne, – s’dij si me i dhanë dum njí pune: po marrim qindgramshin e kafes për muejin, por, mbas tri ditsh mos pvet a ké, se biem n’të si ujku n’Shndré! Uzo e raki, s’po ban vâkí. Se fërnet ose konjak: a don hiç, a don aspak? Halli po na zen sá herë, me pritë kénd o me i bá ndérë. E kam fjalën për miq t’rrallë, se për t’tjerët, po baj pallë….
– Ky s’asht hall që t’ban batall, – ia pret i dyti, tue e nisë ironinë e vet, edhe ky me rritëm dhe rrimë. – Konjak ká, madje special: “Skënderbeu” cilsi e parë, thurë me kashtën verdh si ár (shishe ½ litri për turista, 280 lekë, baraz me pagën ditore të doktorit a inxhinierit). Blej nji shishe, gjysëmkilshe! T’i jep raftit hijeshi, dhe, kur t’vinë ai miku n’shpi, mbushi gotën e i ke dhanë Botën!
– Unë po ia mbushi mor, por kam frikë se ai po m’thotë: Kénka i miiirë! – mbrohet i pari, me sherr ….
– Në të thashtë ai “Kenka i miiirë!”, – ndërhyn Jaku, – ti rriji gati: “T’báftë mirë, prá!”/Pro Gegnishtes