Nga Avery Hurt
“Discover Magazine”
Ka Perëndi zemërake dhe ndërhyrëse në jetën e njerëzve, një gjysmëperëndi që vritet dhe një hero fatkeq, dashuri dhe thyerje zemre, triumf dhe humbje. Nuk është çudi pse “Iliada” ka ndikuar për mijëra vjet në letërsinë perëndimore.
Fjala “Iliad” vjen nga “Ilion”, një emër i lashtë për Trojën dhe historia zhvillohet në ditët e fundit të rrethimit 10-vjeçar të atij qyteti. Zakonisht poema e famshme i atribuohet Homerit, një poeti grek që shkroi në fundin e shekullit VIII-të ose fillimin e shekullit VII-të Para Krishtit.
Homeri mund të ketë qenë autori i vetëm, ose ai ishte ndoshta personi që shkroi i pari një poezi të përshtatur nga një traditë e gjatë gojore. Në çdo rast, ngjarjet e përshkruara në poezi ndodhën disa qindra vjet para se të shkruhej “Iliada”.
Njëlloj si me legjendat mbi mbretin Artur në Britaninë e Madhe, historia e Trojës është treguar në shumë mënyra të ndryshme nga shumë njerëz të ndryshëm. “Iliada” e Homerit është vetëm rrëfimi i një pjese të historisë (dhe nuk përfshin episodin e kalit prej druri). Gjithashtu si legjendat arturiane, është e vështirë të dihet se sa legjenda bazohet në diçka që ka ndodhur vërtetë. A pati Luftë tëTrojës? A ishte Troja një qytet i vërtetë?Gjatë 150 viteve të fundit, arkeologët u janë përgjigjur disa prej këtyre pyetjeve. Por ka akoma shumë për të mësuar rreth Trojës dhe legjendave që rrethojnë qytetin antik.
Në shekullin XIX, studiuesi anglez Frenk Kalvert shkoi si një diplomat britanik në Turqi, dhe u vendos pranë Hisarlik në Turqinë Perëndimore. Si një arkeolog i aftë (edhe pse pa shumë përvojë), Kalvert bëri një gërmim paraprak, duke besuar se do të zbulonte vendndodhjen e Trojës, bazuar në kërkimet e mëparshme të bëra nga gazetari dhe studiuesi skocez Çarls Meklaren.
Por Kalvert nuk kishte para për të financuar një ekspeditë të plotë. Ndërkohë Hajrih Shlieman e pati këtë mundësi. Ai ishte një biznesmen i pasur gjerman dhe arkeolog autodidakt. Gjatë shekullit XIX, shumica e studiuesve mendonin se Lufta e Trojës ishte një legjendë pa asnjë bazë të vërtetë.
Shlieman donte t’u tregonte që ata e kishin gabim. Kur Kalvert i tha Shlieman se Hisarliku mund të ishte në të vërtetë Troja e lashtë, Shlieman hoqi dorë nga interesat e tij në biznes, dhe e përdori të gjithë pasurinë e tij për të gjetur qytetin antik.
Në vitin 1870 ai filloi të gërmonte në vendin që kishte identifikuar Meklaren dhe Kalvert. Dhe ai ishte i sigurt se rrënojat që zbuloi i përkisnin Trojës. Megjithatë, Shliman bëri shumë gabime. Ai nuk ia njohu meritat Meklaren dhe Kalvert për identifikimin e vendbanimit të lashtë.
Po ashtu ai nisi gërmimet para se të kishte leje zyrtare nga qeveria turke. Por gabimet e tij më të rënda ishin të natyrës arkeologjike. Në sezonin e tretë të gërmimeve, ai hapi një hendek të madh 14 metra të thellë. Duke qenë i vendosur të gjente Trojën legjendar, Shliman kaloi nëpër duart shumë shtresa që bartnin dëshmi arkeologjike të rëndësishme, duke hedhur mënjanë gjithçka që nuk ishte në funksion të qëllimit të tij.
Gjithsesi, arkeologët kanë vazhduar gërmimet në këtë sit, dhe kanë bërë shumë zbulime të rëndësishme në mbetjet e qytetit apo qyteteve. Në fakt, ishin 9 lloje relikesh. Sa herë që shkatërrohej Troja, më shpesh nga zjarri apo tërmeti, të mbijetuarit e rindërtonin qytetin mu mbi rrënojat e Trojës së mëparshme.
Pushtimi dhe rindërtimi i vazhdueshëm i këtij qyteti, ka ndodhur ndoshta për shkak të vendndodhjes së tij. Troja pozicionohej në hyrje të Dardaneleve, një ngushticë që lidh Detin e Zi me atë Egje, një pozicion kyç për rrugët tregtare. Ajo kishte një pozitë strategjike edhe për tregtinë në rrugë tokësore, pasi ndodhej përgjatë rrugës midis Anadollit dhe Evropës.
Troja e parë, një fshat i vogël, daton rreth vitit 3.000 para Erës Sonë, në epokën e hershme të bronzit.
Troja e dytë ishte një vendbanim disi më i madh i rrethuar nga një mur i fortë. Rreth viteve 1750-1180 Para Krishtit në Epokën e Vonë të Bronzit, qytetet ishin bërë edhe më të fortifikuara. Troja e VI dhe VII ishin të rrethuara me mure të trashë të pjerrët që përmbanin godina mbresëlënëse.
Por a janë të vërteta legjendat mbi të? Cila nga Trojat ishte ajo e Homerit? Në dallim nga Shliman, arkeologët që studiojnë sot sitin arkeologjik nuk po përpiqen të gjejnë prova që snë një mënyrë apo tjetrën vërtetojnë atë që rrëfen “Iliada”. Gjithsesi, ajo që ata kanë gjetur ofron disa të dhëna.
Shliman mendonte se Troja e dytë ishte në fakt ajo e poezisë së Homerit, por të dhënat nga karboni dhe analiza e qeramikës kanë treguar se ajo është të paktën 1.000 vjet më e vjetër për t’iu përshtatur përshkrimit të“Iliadës”. Më shumë kanë të ngjarë t’i përkasin Troja VI dhe VII, pra deri në Epokën e Bronzit të Vonë.
Troja VI u shkatërrua nga një tërmet, dhe jo nga ushtritë e Agamemnonit. Të mbijetuarit rindërtuan qytetin, por edhe ai u shkatërrua brenda një brezi. Qytetit u dogj dhe u plaçkit, dhe më e rëndësishmja, u rindërtua jo nga të mbijetuarit, por nga një popull tjetër.
A është kjo Troja e Homerit? Ndoshta. Disa arkeologë mendojnë se ka të ngjarë që lufta që e shkatërroi Trojën VII,të ketë qenë pikërisht lufta që frymëzoi “Iliadën” dhe vepra të tjera. Të tjerët nuk janë dhe aq të sigurt. Në çdo rast, letërsia nuk supozohet të jetë histori.
Në kohën kur Homeri shkroi poemën e tij, 500 vjet pas Luftës së Trojës, qyteti ishte tashmë një gërmadhë.
Ka të ngjarë qëkur poeti donte të tregonte një histori të Perëndive dhe heronjve njerëzorë, ai të përdorte si frymëzim dhe si mjedis rrënojat e Trojës. Pavarësisht nëse poema bazohet në një histori të vërtetë apo ishte thjesht një trillim i shkëlqyer, historia e Trojës është ende e dashur gati tre mijë vjet më vonë. / bota.al