Nga Jean Messiha
Donald Trump do prishê rrjedhên e presidentêve amerikanê qê ia kishin dale tê fitonin nga dy mandate njêri pas tjetrit. Klinton, Bush, Obama. Mandati i Trumpit nisi me polemika, vazhdoi me to dhe po pêrfundon nê tê njêjtên mênyrê. Ka disa lloj njerêzish qê as fati nuk mund t’i ndryshojê.
Ide tê fuqishme dhe fjalime tê dobêta
Miliarderi nga Nju Jorku qê flet troç, ngandonjêhe edhe nê mênyrê vulgare, qê sulmon befas, qê mbartmbi vete njê tê kaluar seksiste – feministe (si shumê bashkêmoshatarê tê brezit tê tij) ia arriti tê ngashnjente Amerikên e thellê, fshatare, konservatore, pikêrisht tê kundêrtên e asaj qê Hilari Klinton pêrfaqêsonte: klasên politike qê kishte tradhtuar popullin amerikan me globalizmin e papêrmbajtshêm tê njerêzve dhe ekonomisê.
Por Trump nuk ishte vetêm pêrfaqêsuesi I njerêzve tê bardhê dhe tê pagdhêndur, siç e kanê pêrshkruar me tallje kundêrshtarêt e tij. Pas fjalimeve tê tij shpesh here tê dobêta dhe ndonjêherê tê paqarta, fshiheshin ide tê fuqishme. Si lufta kundêr forcimit tê imperializmit ekonomik dhe teknologjik kinez, ndalja e invazionit nga emigrantêt e vendeve latine me ngritjen e njê muri, uljen e taksave pêr tê ndihmuar rritjen ekonomike dhe pêr tê ulur papunêsine, têrheqjen e trupave amerikane nga luftêrat e pafundme anê e mbanê botês, pêrplasjen e 4 tê vêrtetave Gjermanisê qê prej dekadash jetonte rehat nên ombrellên amerikane etj etj. Qê mund tê pêrmblidhet si “pragmatizêm made in America”.
Ai nuk e fitoi shumicên e votave tê popullit, gjê qê nuk ndodh pêr herê tê parê nê Shtetet e Bashkuara tê Amerikês. Qê nuk êshtê njê tregues pozitiv. Kjo duhet ta kishte bêrê tê kuptonte se kishte nevojê ta zgjeronte rrethin e mbêshtetêsve tê tij gjatê 4 viteve tê presidencês. Qê duhej tê fliste me tê gjithê amerikanêt dhe jo vetêm me mbêshtetêsit e tij. Duhej tê “cicêronte” mê pak te Tuiter-i dhe tê qeveriste mê shumê. Tê zbuste kundêrshtitê, pa hequr dorê nga thelbi. Tê spjegonte mê shumê dhe tê improvizonte mê pak. Tê bashkonte, nê vend qê tê skandalizonte!
Administrimi i rrêmujshêm prej tij i Shtêpisê sê Bardhê me ndryshime tê pandêrprera kêshilltarêsh, punêsuar shpejt dhe po aq shpejt hequr qafe, ka habitur mê shumê se ndonjê. Por afera ruse dhe ukrainase dhe tentativa pêr ta shkarkuar me njê « impeachment », orkestruar nga demokratêt qê gjuanin nê tufê, i kishte kaluar normat e njê sjelljeje institucionale. Mund tê quhej si njê goditje poshtê brezit. Po nga i lindi ajo ide qê t’i propozonte njê presidenti tê njê vendit tê huaj qê tê : « pêrbalte kundêrshtarin nêqoftêse donte qê tê ndihmohej »! Republikanêt ishin treguar po aq agresivê me rastin Klinton/ Monika Levinski.
Presidenti duhej duhej tê ishte afruar me të gjithê duke i qêndruar besnik vetvetes, por ai refuzoi me kokfortêsi
Kriza e koronavirusit u trajtua nga Trump pa asnjê lloj aftêsie.Sigurisht kjo nuk ngjau vetêm nê Amerikê. Por Trump nuk u tregua as serioz dhe as i ndijshêm ndaj kêsaj drame. Gabim i pafalshêm. Sidomos ndaj njê pjese tê popullsisê urbane. Dhe deklaratat e dyzuara tê qiraxhiut tê Shtêpisê sê Bardhê ndaj grupeve tê tê bardhêve supremacistê nê rrêmujên e demonstratave tê popullsisê me ngjyrê gjatê “Black live matter” pas vrasjes sê njê zezaku nga policia, tronditên njê numêr tê konsiderueshêm afro- amerikanêsh. Dhe jo vetêm ata. Dhe me shêmbuj tê ngjashêm mund tê vazhdojmê ende.
Trump nevojitej tê sillej si president. T’i pêrmbahej funksionit. Ai duhej, siç thuhet pêrtej Atlantikut “reach out” dmth tê shkonte drejt tê tjerêve. Por jo. Ai vazhdonte tê ishte Trump. Dhjetra milionê amerikanê e kanê duartrokitur pêr kêtê qêndrim, por sa dhjetra milionê tê tjerê kanê menduar se ai po bênte, “too much”, mê shumê se duhej?! Por ndofta jo edhe aq shumê. Se nê fund tê fundit rezultati I zgjedhjeve doli shumê mê I ngushtê sesa e kishin parashikuar sondazhet. Nuk pati “valê blu demokrate” nê Dhomên e Pêrfqêsuesve dhe as nê Senat. Gjê qê dêshmon se idetê republikane nuk u hodhên tutje.
Amerika, e mobilizuar si kurrê mê parê, i dha njê tê rrahur tê mire me afro 4 milionê vota ndryshim dhe me njê diferncê tê dukshme pêrsa i takon pêrzgjedhjes sê “Big Voters”. Joe Biden eshtê njê personazh hije qê nuk doli dot nê dritê gjatê 8 vjetêve tê presidencês sê Obamês. Njê njeri i lodhur nga jeta dhe sfidat personale. Partia Demokratike e zgjodhi atê pêr tê shmangur « socialistêt » Berni Sanders dhe Elisabet Uorren. Biden pothuajse nuk bêri fushatê zgjedhore. Ose nga gjendja shêndetêsore ose nga kujdesi prej kovidit. Sidoqoftê ai u tregua tejet inteligjent duke ruajtur njê qetêsi olimpike para njê Trumpi tê shfrenuar dhe kejtêsisht injorant pêrsa i takonte masave mbrojtêse nê njê vend ku virusi po bên kêrdinê.
Njê tjetêr lêvizje gjeniale e kandidatit demokrat, nê njê Amerikê tê ngulfatur pas Me too dhe BlackLive Matter ishte zgjedhja e njê zêvendêspresidenteje e dalê nga pakicat, nê njê kohê qê Trump ruajti Mike Pence qê nuk i solli asgjê mê shumê veç forcimit tê krahut evangjelist qê ishte tashmê nê xhep. Duke pasur parasysh moshên dhe gjendjen e Biden, Harris do tê jetê shumê mê teper se thjesht njê zêvendêspresidente.
Donald Trump mishêrimi mê i qartê i asaj qê nê Europê e quajnê me njê lloj pêrçmimi “populizêm”
Por Trumpi eshte e qartê se nuk pati fat. Kriza e koronavirusit rrênoi njê bilanc ekonomik dhe bursier (qê amerikanêt e vlerêsojnê sê tepêrmi) tê shkêlqyeshêm. Tê gjitha “marritê” e tij pa dyshim do t’i ishin falur nê rast se makina amerikane e bêrjes se parave do tê vazhdonte tê pêrparonte me hov. Por duhet ta pranojmê se globalizmi e mori njê tê goditur tê fortê nê sajê tê tij. Trump e vuri edhe Kinên me shpatulla pas murit. Aq sa edhe Europa e tromaksur u zgjua para grabitjes sê botês qê po kryen perandoria e Pekinit. Nê Lindjen e Mesme ai afroi Izraelin me shumê vende arabe dhe i dha fund vegimit tê dy shteteve nê konfliktin izraelito – palestinez. E dêshiruar si zgjidhje nga tê gjithê, por e parealizueshme nê praktkê.
Por mbi kurriz Trump mban edhe daljen nga marrêshja pêr klimên, ku Amerika mban « gjurmên karbonike » mê tê lartê nê botê pêr frymê banori. Po aq negativ ishte edhe qêndrimi ndaj marrêveshjes antibêrthamore me Iranin, qê nuk solli ndonjê ndryshim regjimi atje.
«Njeriu me flokê portokalli», siç e pêrshkruanin me keqdashje kundêrshtarêt e tij do tê largohet pa lavdi, midis têrbimit pêr korrupsionin dhe akuzave pêr vjedhje votash , qê kanê shkaktuar indinjatê madje edhe brenda kampit tê tij. Gjynah. Se ai ishte mishêrimi i asaj qê nê Europê e quajnê me njê lloj pêrbuzjeje “populizêm”. Ai kishte detyrên ta transformonte kêtê etiketim nê njê sukses tê paparê, nê njê shembull, nê njê model si nê formê ashtu edhe nê pêrmbajtje. Nuk ia doli dot.
Por qê kêtej ka disa mêsime qê duhet tê nxirren. Marrja e pushtetit eshtê veçse fillimi. Mê pas duhet tê dish tê qeverisêsh. Dhe tê qeverisêsh do tê thotê tê mbash premtimet. Tê veprosh, por po ashtu tê dêgjosh, tê reflektosh, tê dish tê shtrish dorên. Tê qeverisêsh do tê thotê tê shêrbesh pa zhurmê dhe pa bujê.
Ata qê mendojnê se mbaruan me trumpizmin e kanê pêr tê keqen e tyre
Megjithatê « trumpizmi » nuk do tê vdesê me humjen e pêrfaqêsuesit tê saj. Dhe ka njê arsye. Trumpizmi lindi si njê lloj oportunizmi politik i njê njeriu, qê nuk duhet harruar, qê ka qênê pêr shumê kohê mê afêr demokratêve dhe liberalêve sesa republikanêve. Ai pêrfundoi duke pêrqafuar idetê e sê djathtês reaksionare (« l’alt-right »), aspiratat konservatore tê levizjes amerikane evangjeliste nê jetên shoqêrore, ankthin e humbjes sê identitetit tê popullit tê bardhê tê rrethinave dhe fermave si dhe zêmêrimin e klasês punêtore tê eleminuar nga çindustrializmi globalist.
Presidenca e tij mundêsoi lindjen e njê republikanizmi tê ri qê mund tê pêrshkruhet si njê nacionalizêm konservator, fetar, antiliberal nê marrêdhêniet shoqêrore, anti emigracion, antimondialist dhe çfarê eshtê mê e çuditshmja armik me « deregulationin » neoliberal tê projektuar nga Reagan. Ata qê besojnê se disfata e Trump do tê shkaktojê edhe humbjen e kêtyre ideve e kanê pêr tê keqen e tyre.
*Pêr Jean Messiha, president i institutit Apollon nê Paris, Donald Trump, pavarêsisht gabimeve dhe polemikave, ka lênê gjurmê tê forta nê politikên amerikane. Qê do tê ndjehen edhe nê tê ardhmen./Tema Pêrgatiti: Viron Gjymshana